تعریف نفقه (بصورت عام) چیست
در ابتدای امر اگر قصد آشنایی با معنای تحت اللفظی اصطلاح حقوقی نفقه را داشته باشیم، می بایست بیان کنیم که هزینه هایی که بر عهده کسی به سود غیر مانند زوجه، اقارب (نزدیکان مثل اولاد و پدر و مادر) و بهائم ( حیوانات) باشد، را نفقه می گویند؛ کسی که نفقه پرداخت می کند، منفق و کسی که نفقه به او پرداخت می شود، منفق علیه می نامند.
نفقه زن (زوجه) چیست
با عنایت به مفهوم کلی نفقه، سعی بر این است که به یکی از مسائل مبتلابه امروزی یعنی نفقه زوجه پرداخته تا با تشریح موضوعات این حوزه، آگاهی نسبی ایجاد شود. یکی از تکالیف قانونی که بر مرد (زوج) تحمیل شده و نشأت گرفته از ذات نکاح دائم محسوب می شود، نفقه زوجه می باشد؛ ماده 1102 قانون مدنی مقرر می کند « همین که نکاح بطور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف در مقابل همدیگر برقرار میشود». (تهیه و انتشار توسط مرجع حقوقی ایران)
نفقه در ازدواج موقت (صیغه) و نفقه در عقد دایم
در ادامه، ماده 1106 ق.م بیان می دارد « در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است».در نتیجه نفقه از جمله مقتضای ذات نکاح دائم محسوب شده و در نکاح موقت نفقه وجود ندارد مگر اینکه در حین انعقاد نکاح موقت شرطی بر این خصوص شده باشد.
پرداخت نفقه وظیفه قانونی مرد است
ماده 1107 در تعریف حقوقی نفقه آورده « نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، نان، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض». با عنایت به مفاد مواد فوق الذکر، پرداخت نفقه زن از جمله وظایف قانونی مرد می باشد و در صورتی که حتی زوجه شاغل بوده و زوج بیکار، تأثیری در تکلیف قانونی زوج به منظور پرداخت نفقه نداشته و این مرد است که بایست هزینه های زندگی جاریه زندگی مشترک را تأمین کند.
ارتباط نفقه و تمکین زن (زوجه)
تمکین، در اصطلاح فقهی یعنی اطاعت نفس از سوی زوجه نسبت به زوج در زمینه حسن سلوک. همانطور که زوج تکالیفی قانونی نسبت به زوجه بر عهده دارد، در مقابل زوجه نیز تکلیف تمکین به همسر خود را متعهد است؛ در این خصوص ماده 1108 ق.م مقرر می کند « هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود »
انواع تمکین و موضوع سکونت زن در اقامتگاه مرد
تمکین به دو صورت می بایست تحقق یابد:
الف- تمکین خاص، داشتن روابط زناشویی میان زوجین
ب- تمکین عام، فرمانبرداری در امور کلی زندگی
یکی از مصادیق تمکین عام، اقامت داشتن زن در اقامتگاه دائمی مرد می باشد. بدین معنا که زوجه به منظور واجب النفقه شدن می بایست در منزل همسر حضور داشته باشد مگر اینکه در حین وقوع عقد شرط دیگری شده باشد یا اینکه حضور زوجه در منزل زوج موجب عسر و حرج ایشان شود.
در همین مورد ماده 1115 ق.م مقرر می کند « اگر بودن زن و شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند مسکن علیحده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود».
در واقع رابطه بسیار نزدیکی میان پرداخت نفقه و وجود تمکین زوجه نسبت به زوج وجود دارد و در صورتی که برای محکمه محرز گردد که تمکین از سوی زوجه صورت نمی گیرد (با وجود اظهارنامه صادره با ماهیت مطالبه تمکین از سوی مرد) زوج دیگر ملزم به پرداخت نفقه نمی باشد.
(تهیه و انتشار توسط مرجع حقوقی ایران)