قانون تکلیف فراهم نمودن اسباب و وسایل زندگی از جمله خوراک، پوشاک، هزینه های درمان در حد معقول و هزینه های جاری زوجه را بر عهده زوج تحمیل نموده است و در مقابل زوجه را نیز مکلف به تمکین از همسر خود کرده است. حال ممکن است زوج از پرداخت نفقه زوجه امتناع نموده و معاش زوجه با مشکل مواجه گردد. در این صورت زوجه از زمان طرح دادخواست نسبت به مطالبه نفقه خویش، تا مادامی که فرایند رسیدگی قضایی ادامه پیدا کند، مستحق دریافت نفقه می شود و محکمه زوج را ملزم به پرداخت نفقه می کند مگر اینکه دلایلی مبنی بر عدم پرداخت هزینه های زندگی زوجه را ارائه نماید.
ضمانت اجرای قانونی پرداخت نفقه
حال در صورتی که زوج بدون دلیل محکمه پسندی نسبت به پرداخت نفقه زوجه استنکاف نموده و از پرداخت نفقه حال و آینده زوجه نیز سرباز زند، قانونگذار در فصل نوزدهم ماده 642 قانون مجازات اسلامی ضمانت اجرایی کیفری را مقرر نموده مبنی بر اینکه « هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می نماید». (تهیه و انتشار توسط مرجع حقوقی ایران)
در همین راستا ماده 53 قانون حمایت از خانواده مقرر می کند « هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین ایشان ندهد ... به حبس تعزیری درجه شش محکوم خواهد شد»؛ که منجر به شش ماه تا 2 سال حبس تعزیری می باشد. استثنائی در خصوص نفقه جاریه زوجه وجود دارد مبنی بر اینکه در صورتی که زوجه باردار باشد و از همسر خود طلاق بگیرد، پرداخت نفقه زوجه تا زمان تولد فرزند بر عهده زوج می باشد.
روش قانونی مطالبه نفقه گذشته
ممکن است چندین سال از عدم پرداخت نفقه زوجه گذشته باشد و زن بنا به دلایل عدم آگاهی نسبت به حقوق خویش یا نیز حفظ زندگی مشترک اقدامی قضایی مبنی بر مطالبه نفقه خویش نکرده باشد. قانونگذار مطالبه نفقه گذشته زوجه را مشمول مرور زمان نمی داند و زوجه می تواند با ارائه دلایل و مستندات به محکمه نفقه پرداخت نشده پیشین خویش را مطالبه کند.
در این راستا ماده 1206 قانون مدنی مقرر می کند « زوجه می تواند در هر حال برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوا نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما خواهد بود ... ». برای این کار زوجه ابتدا می بایست با تنظیم دادخواست مطالبه نفقه ایام گذشته در یکی از دفاتر خدمات قضایی و مشخص کردن دوران مورد تقاضا در دادخواست، و نیز با اضافه کردن دلایل و مستنداتی از قبیل شهادت شهود یا مدارکی دال بر اثبات مدعای خویش به دادخواست، اقامه دعوی نماید. البته در صورت پرداخت هزینه دادرسی از سوی زوجه، ایشان می تواند تمام هزینه ها را از زوج مطالبه نماید. مطالبه نفقه ایام گذشته زوجه امری استثنائی است و نمی توان نفقه گذشته اقارب و نزدیکان را مطالبه نمود زیرا که در ادامه ماده 1206 ق.م آمده « ... ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند».