مدعی دعوای خیانت در امانت از هر یک از اقسام آن، ابتدا می بایست دادخواست خود را در یکی از شعبات محاکم کیفری اقامه نماید که بدین ترتیب که با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست خویش را ثبت نموده و منتظر ابلاغیه پیامکی از شعبه مربوطه می ماند. سپس محکمه با فراخواندن طرفین شکواییه، ابتدا اظهارت و منضمات ذیل شکواییه شاکی را مبنی بر ارائه ادله و مستندات نسبت به اثبات جرم خیانت در امانت به طرفیت مشتکی عنه بررسی می نماید و متعاقباً دفاعیات مشتکی عنه را می شنود. پس از بررسی ماهوی پرونده، محکمه رأی بدوی خویش را صادر می نماید؛ این رأی قابل تجدیدنظر می باشد و رأی محکمه تجدیدنظر قطعی است.
اثبات جرم خیانت در امانت
هر ادعایی که در محاکم اقامه می شود مستلزم اثبات از ناحیه مدعی می باشد. ماده ی 1257 قانون مدنی مقرر می کند « هر کس مدعی حقی باشد باید آن را اثبات کند و مدعی علیه هرگاه در مقام دفاع، مدعی امری شود که محتاج به دلیل باشد اثبات امر بر عهده ی او است». پر واضح با عنایت به ماده ی فوق، هر خواسته و تحقق جرمی نیازمند اثبات می باشد و خیانت در امانت نیز مستثنی از این اصل نمی باشد. حال در جهت اثبات تحقق جرم خیانت در امانت، مدعی می تواند از پنج دلیل اثبات دعوی مقرر در ماده ی 1258 بهره گیرد؛ « دلائل اثبات دعوی از قرار ذیل است : 1-اقرار، 2- اسناد کتبی، 3- شهادت، 4- امارات، 5- قسم ». مودع به منظور اخذ مال مورد امانت ابتدا می بایست از طریق اظهارنامه ای مطالبه ی مال را تقاضا نماید. در صورتی که امین از استرداد آن سرباز زد، می توان گفت جرم خیانت در امانت تحقق یافته است.
- ساده ترین راه مسیر اثبات جرم، اقرار خوانده/مشتکی عنه می باشد که در عین سادگی، راهکاری دور از ذهن می باشد.
- طریقه دوم، وجود دست نوشته یا سندی دال بر تحویل مال به مستودع(امین) و مطالبه آن بوسیله ی اظهارنامه و استنکاف ایشان می باشد. این امر بیشتر در عقودی از قبیل عاریه، رهن، وکالت و ... پدیدار می گردد.
- طریقه سوم که عموماً افراد به آن متوسل می شوند، شهادت شهود می باشد. در این مسیر، مودع بایست با توسل به شهادت افرادی که از به امانت گذاشتن مال امانی علم و اطلاع دارند و نیز از استکاف آن در صورت مطالبه مودع آگاه می باشد، نسبت به عدم استرداد مال یا حتی در صورت از بین رفتن آن در ید امین شهادت دهند تا تحقق جرم خیانت در امانت برای محکمه محرز گردد.
- طریقه چهارم، نشانه ها و امارات می باشد مبنی بر اینکه دلائل و نشانه هایی حاکی از یک رابطه قراردادی ودیعه میان طرفین اختلاف وجود دارد؛ برای مثال قاضی با علم به وجود یک رابطه ی قراردادی و اخذ چکی تضمینی از سوی یک طرف به منظور تضمین تعهد انجام کار و سوء استفاده ی دارنده آن، محرز گردد که امین مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.
- و طریقه ی نهایی، قسم می باشد، که در صورتی که هیچ دلیل و مدرکی دال بر تحقق جرم خیانت در امانت، شاکی از مشتکی عنه درخواست می نماید (البته با موافقت محکمه) که نسبت به ذی مدخل بودن خویش سوگند یاد کند که در صورتی که این چنین کند، پرونده مختومه می گردد و در صورتی که از آن سرباز زند، ممکن است برداشت شود که مشتکی عنه مرتکب خیانت در امانت شده است؛ که عموماً در صورتی که شاکی هیچگونه دلیل محکمه پسند به منظور ارائه به محضر دادگاه نداشته باشد، به آن متوسل می شوند.
تخفیف مجازات خیانت در امانت
همانطور که مقرر شد، مطابق با ماده ی 674 قانون مجازات اسلامی، مرتکبین جرم خیانت در امانت مستوجب شش ماه تا سه سال حبس می باشند. حال در جرم خیانت در امانت، فرد مرتکب، با دو بُعد خصوصی و عمومی رو به رو است. در صورتی که شاکی خصوصی گذشت نماید، بُعد عمومی مجازات همچنان پابرجاست؛ ولیکن ماده ی 22 قانون مجازات اسلامی مصوب 75 مقرر می کند « دادگاه می تواند در صورت احراز جهات مخففه، مجازات تعزیری و یا بازدارنده را تخفیف دهد و یا تبدیل به مجازات از نوع دیگری نماید که مناسبتر به حال متهم باشد ... ».