آییننامه امتحانات آموزش همگانی (ابتدایی- راهنمایی تحصیلی)
مصوب 1359,02,07
بخش اول :
1- هدف 2- کلیات 3- نحوه عمل
1- هدف: در آموزش همگانی امتحان بعنوان جزیی از ارزشیابیهای آموزش و پرورش برای نیل به هدفهای زیر انجام میشود:
1-1- تشخیص میزان پیشرفت دانشآموزان ازنظر احراز شرایط لازم برای ارتقاء از یک پایه تحصیلی به پایه دیگر و آگاه ساختن هر دانشآموز و اولیاء او از چگونگی پیشرفت تحصیلی وی.
2-1- بررسی نتیجه امتحان برای کشف علل خارجی پیشرفت و یا عدم پیشرفت دانشآموز اعم از روش تدریس معلم و رسایی یا نارسایی برنامه تحصیلی، نقش کتاب و سایر وسایل آموزشی.
3-1- تشخیص استعدادها و علائق تحصیلی دانشآموزان و فراهم ساختن موجبات راهنمایی آنان درجهت بهبود فعالیتهای یادگیری.
2- کلیات:
در کلیات راجع به آییننامه امتحانات آموزش همگانی تعریفها و توضیحات ذیل ضروری است:
1-2- در وضع کنونی تعلیمات رسمی کشور و مادام که تغییری در مقاطع تحصیلی موجود صورت نگرفته است، آموزش همگانی شامل دوره ابتدایی و دوره راهنمایی تحصیلی است.
2-2- امتحانات هریک از پایههای تحصیلی در آموزش همگانی بدو صورت انجام میشود: پرسشها و آزمایشهای تدریجی مداوم و امتحاناتی که در آخر هر ثلث و در آخر سال تحصیلی انجام میگیرد.
1-2-2- پرسشها و آزمایشهای تدریجی و مداوم آنهایی است که در هر ساعت درس بطور شفاهی و یا کتبی (مانند دیکته) و یا حل مسائل ریاضی یا آزمایش عملی بوسیله معلم مربوط از هر دانشآموز بعمل میآید و نمره آن پرسش در دفتر کلاس و در دفتر خصوصی معلم ثبت و در آخر هر ثلث ازطرف معلم معدلگیری میشود و بعنوان میانگین پرسشهای ثلث تسلیم دفتر مدرسه میگردد. برای تهیه چنین میانگین اقلاً 3 نمره پرسش در هر ثلث از سال تحصیلی لازم میباشد.
2-2-2- در آخر ثلثهای اول و دوم از دانشآموزان از دروسی که در هریک از آن ثلثها خواندهاند بوسیله معلم مربوط امتحان بعمل میآید. نمرههای این امتحان و میانگین پرسشهای ثلث، معدل امتحان هر دانشآموز در هر درس در ثلث مربوط خواهد بود که از طرف معلم در یک ورقه تعیین و تسلیم دفتر مدرسه میگردد.
3-2-2- امتحانات پایان سال تحصیلی بر دو قسم است:
الف- امتحانات داخلی
ب- امتحانات نهایی
الف- امتحانات داخلی آنهایی است که در آخر سال تحصیلی بوسیله معلم هر درس با نظر رئیس آموزشگاه و احیاناً مشارکت معلمان دیگر همان مدرسه بعمل میآید. پرسشهای این امتحانات راجع به تمام مواد درسی است که در سال تحصیلی مربوط و برطبق برنامه تحصیلی مصوب تدریس گردیده است.
ب- امتحانات نهایی آنهایی است که در آخر دوره تحصیلی ابتدایی و یا دورة راهنمایی تحصیلی بوسیله هیئتهای ممتحنهای که از طرف اداره آموزش و پرورش متبوع تعیین میشوند صورت میگیرد. هیئتهای ممتحنه برحسب دستور و مقرراتی که از طرف اداره آموزش و پرورش هر منطقه تعیین میگردد عمل امتحانات را انجام میدهند. پرسشهای این امتحانات ممکن است ناظر به تمام مواد درسی که در دوره تحصیلی ابتدایی و یا راهنمایی تحصیلی تدریس شده است، باشد.
3-2- نتیجه امتحانات ثلثها و امتحانات پایان سال تحصیلی و نمرات دیگر که معرف ارزشیابیهای هر دانشآموز میباشد در دفتر امتحانات هر آموزشگاه تا 15 روز پس از خاتمه امتحانات هر ثلث به دقت ثبت میشود و دفتر به امضای رئیس آموزشگاه و راهنمای تعلیماتی آن آموزشگاه رسیده و محفوظ میگردد.
4-2- در هر آموزشگاه اوراق امتحانی برابر مقررات مربوط نگهداری و سپس محو میگردد ولی دفتر امتحانات و کارنامهها جزء مدارک تحصیلی است و به دقت نگهداری میشود.
5-2- مواد درسی مربوط به هر پایه تحصیلی که در هر نوبت از آنها امتحان بعمل میآید و همچنین نحوه امتحانات آنها در جدولهای ضمیمه این آییننامه است.
6-2- نمره پرسشهای تدریجی و نمره امتحانات از صفر تا 20 است.
3- نحوه عمل:
چگونگی احتساب پرسشهای تدریجی در هر درس و امتحان هر درس در آخر هر ثلث و احتساب نمرات ثلثها در امتحان پایان سال تحصیلی و سایر نمراتی که معرف ارزشیابیهای هر دانشآموز میباشد به قرار ذیل است:
1-3- در امتحانات ثلث هر درس در هر پایه تحصیلی، میانگین پرسشهای تدریجی انجام شده در آن ثلث بوسیله معلم مربوط تعیین میگردد. این نمره با نمره امتحانی آن درس که در آخر هر ثلث بوسیله معلم مربوط بعمل میآید معدل گرفته میشود و نتیجه آن، نمره امتحان همان درس در همان ثلث خواهد بود.
تبصره 1- آموزگاران و یا دبیران معدل پرسشهای تدریجی دانشآموزان را در یک ستون و نمره امتحان آخر ثلث را در ستونی دیگر و نیز میانگین آنها را بر روی یک ورقه رسمی تعیین مینمایند و پس از امضاء برای ثبت در دفتر امتحانات تسلیم دفتر آموزشگاه میکنند.
تبصره 2- پرسشهای تدریجی غیر از مواد درسی نوشتنی (ازقبیل دیکته و انشاء) شفاهاً و یا عملاً صورت میگیرد و پرسشها باید انفرادی انجام گیرد تا نمره دادن به آنها از روی کمال دقت باشد و معلمان مراقبت خواهند نمود که در پرسشهای شفاهی از دانشآموزان آنان را متذکر سازند تا رعایت آرامش و شمردگی و حس بیان و نظم در کلام را در تفهیم مطالب پرسیده شده بنمایند و در پرسشهای کتبی جملهبندی صحیح، نظم تحریر، تفکیک کلمات، فاصله متناسب سطور، رعایت حاشیه خالی روی صفحه تحریر، تاریخگذاری و پاکیزگی نوشته و خوانایی خط و عدم اسراف در مصرف لوازم تحریر و غیره را بنمایند و اقلاً یک نمره از 20 نمره را اختصاص به رعایت این گونه نکات دهند.
2-3- در آخر ثلث سوم و یا در تجدیدی، امتحانی از تمام موضوعهای یک درس تدریس شده بوسیله معلم مربوط و با نظارت رئیس مدرسه و احیاناً مشارکت معلمان دیگر همان آموزشگاه انجام میگیرد، نمره این امتحان یا اوراق امتحانی تصحیح و نمرهگذاری شده از طرف معلم مربوط، تسلیم دفتر دبستان و یا مدرسه راهنمایی تحصیلی میگردد.
تبصره - مدت کار سالانه مدارس راهنمایی تحصیلی حداقل 200 روز رسمی کار و شامل 1200 جلسه درس و مدت کار سالانه دبستانها 200 روز رسمی کار و شامل 800جلسه درس برای سه پایه اول و 1000 جلسه درس برای دو پایه آخر میباشد و امتحانات ثلث سوم با درنظر گرفتن مفاد آییننامه ساعات کار سالانـه مـدارس مصوب سی و نهمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 16/9/1348 برگزار میگردد.
3-3- جمع کل نمرات سالانه عبارت است از جمع نمرات سه ثلث همه دروس (مجموع ثلث اول و مجموع ثلث دوم با ضریب 1 و مجموع ثلث سوم با ضریب 2) معدل کل عبارت است از جمع کل نمرات سالانه تقسیم بر چهار برابر تعداد دروس. این محاسبه بوسیله دفتر آموزشگاه بعمل میآید و همه این نمرات در کارنامه دانشآموز و در دفتر امتحانات ثبت میشود و به اطلاع دانشآموزان و اولیای آنان نیز میرسد.
4-3- امتحان تجدیدی در هر درس به جای نمره ثلث سوم همان درس قرار میگیرد و محاسبه میشود و تأثیری در معدل امتحانات ثلث اول و دوم آن درس ندارد.
در هر نوبت از امتحانات یک نمره انضباط به هر دانشآموز نیز داده میشود. این نمره ناظر به وضع رفتار و مراقبت در امور اجتماعی و اخلاقی و رعایت نظم و نظافت و مراقبت در نگهداری کتاب و لوازم تحصیلی و صرفهجویی در این لوازم و حضور و غیاب او و رعایت مقررات مدرسه و مشارکت در نیکوکاریها میباشد. این نمره انضباط در محاسبه معدل امتحانات وارد نمیشود ولی در کارنامه تحصیلی دانشآموز در هر ثلث منظور میگردد و نیز معدل انضباطهای سه ماهه سالهای مختلف دوره تحصیلی بصورت یک نمره مستقل در گواهینامه پایان تحصیلات دوره ابتدایی و دوره راهنمایی تحصیلی درج میگردد.
تبصره 1- در آخر هر ثلث نمونهای از کارهای خوب و لوازم تمیز و منظم دانشآموزان با انضباط در هر حضور همه دانشآموزان آموزشگاه به سایرین ارائه شود تا هم موجب تشویق حضوری آنان فراهم آید و هم موجب تذکری برای افراد کم توجه به این نکات انضباطی گردد.
تبصره 2- نمره انضباط و مراقبت هر دانشآموز در هر نوبت امتحانی بدین طریق بدست میآید که هریک از معلمان هر کلاس و یا پایه تحصیلی همراه نمره امتحان درس خود یک نمره انضباط و مراقبت برای هر دانشآموز تسلیم دفتر آموزشگاه مینماید و دفتر مدرسه معدل این نمرات را بعنوان نمره انضباط تعیین شده از طرف معلمان برای هر دانشآموز منظور مینماید. ضمناً مدیر و معاونان مدرسه نیز بالاستقلال و یا با مشاورت یکدیگر یک نمره انضباط و مراقبت مشترک (و یا معدل نمرهها را) بعنوان نمره انضباط هیئتمدیره آموزشگاه برای هر دانشآموز منظور مینمایند. میانگین دو نمره انضباط معلمان و هیئتمدیره مدرسه نمره انضباط دانشآموز در هر نوبت امتحانی خواهد بود که در کارنامه و در دفتر امتحانات آموزشگاه ثبت میشود.
6 -4
6-3- در پایههای تحصیلی اول و دوم ابتدایی نمره امتحان مواد دینی و اخلاقی و تعلیمات اجتماعی جزء قرائت فارسی منظور میشود و جمعاً یک نمره خواهد داشت.
7-3- در دوره ابتدایی مواد تاریخ، جغرافیا و تعلیمات مدنی جمعاً یک نمره به نام تعلیمات اجتماعی، مواد نقاشی و کاردستی و پرورشهای صوتی فردی جمعاً یک نمره به نام هنر و کاردستی محسوب میگردد.
8-3- امتحان دانشآموزان مدارس ایرانی خارج از کشور که منطبق با برنامه آموزش همگانی ایران باشد برطبق مفاد این آییننامه انجام خواهد شد.
9-3- امتحانات دوره عمومی بزرگسالان نیز باتوجه به برنامه درسی آنان براساس مفاد این آییننامه صورت میگیرد.
10-3- در امتحانات کتبی، شفاهی و یا عملی دارندگان نقص عضو با اطلاع اداره آموزش و پرورش متبوع و مدیر آموزشگاه و یا رئیس هیئت ممتحنه تسهیلاتی فراهم میشود و از جمله ممکن است از امتحان ورزش یا هنر و کاردستی و یا خوشنویسی معاف شوند. نتیجه امتحانات آنان بدون احتساب نمره ماده و یا مواد محذوف اعلام میگردد. در این حالت صورتمجلس به امضاء مدیر و دو نفر از معلمان آموزشگاه و یا رئیس هیئت ممتحنه و دو نفر از اعضای هیئت ممتحنه تنظیم میشود و تسهیلات انجام شده را مستفاد به ماده مربوط در آییننامه امتحانات توضیح میدهند و خلاصه همین توضیحات را در کارناه دانشآموز قید مینمایند.
بخش دوم - شرایط قبولی در امتحانات
4- دانشآمـوزی در امتحـانـات قبول مـیشود و به پایه تحصیلی بالاتر ارتقاء مییابد که دارای شرایط ذیل باشد:
1-4- معدل کل امتحانات وی کمتر از ده نباشد.
2-4- نمره امتحانی ثلث سوم وی در هیچیک از مواد درسی بدون احتساب ضریب کمتر از ده نباشد.
5- دانشآموزی که در پایان سال تحصیلی، معدل کل امتحانی او کمتر از ده باشد مردود است و حق شرکت در امتحانات تجدیدی را ندارد.
6- دانشآموزانی که معدل کل امتحانات آنان از ده کمتر نباشد ولی در یک یا چند ماده درس در ثلث سوم بدون ضریب کمتر از ده داشته باشند، میتوانند در امتحان تجدیدی همان مواد شرکت کنند و درصورت احراز شرایط قبولی به پایه تحصیلی بالاتر ارتقاء یابند.
7- پس از برگزاری امتحان ثلث سوم و یا امتحانات تجدیدی درصورتی که دانشآموزی با داشتن اقلاً معدل کل ده در یک درس به استثنای املاء- انشاء- قرائت و دستور فارسی و عربی نمره کمتر از نصاب قبولی داشته باشد باتوجه به توضیحات مذکور در تبصره این ماده قبول شناخته میشود و قابل ارتقاء به پایه تحصیلی بالاتر میباشد.
تبصره - دانشآموزان در هر درس فقط یکبار در دوره ابتدایی و یکبار در دوره راهنمایی تحصیلی میتوانند از مفاد ماده 7 استفاده کنند. ولی در سالهای بعد در هر مقطع تحصیلی با داشتن حداقل نمره 7 در امتحان تک درس موردنظر داشتن اقلاً معدل کل 14 میتوانند از مفاد ماده 7 استفاده نمایند.
8- امتحان تجدیدی هر دانشآموز باید در همان آموزشگاهی انجام شود که امتحانات پایان سال تحصیلی را گذرانیده است، مگر آنکه محل زندگی خانواده و ولی او به شهرستان دیگری منتقل شده باشد. در این صورت با ارائه مدارک به آموزش و پرورش محل جدید اقامت و با اجازه و راهنمایی آن اداره امتحانات تجدیدی خود را خواهد گذراند.
9- هرگاه دانشآموزی به علت غیبت موجه در یک یا چند درس و یا تمام دروس نمره امتحان ثلث اول و یا دوم را نداشته باشد، نمره امتحان ثلث بعدی را به جای امتحانی که غایب بوده است، خواهد گرفت (در مورد امتحان ثلث دوم امتحان ثلث آخر بدون ضریب محاسبه میشود و تشخیص عذر موجه با رئیس آموزشگاه و یا رئیس هیئت ممتحنه است).
10- عدم شرکت دانشآموز در امتحان هر درس و یا دروس بدون عذر موجه باعث گرفتن نمره صفر در آن درس و یا دروس خواهد بود.
11- دانشآموزی که با عذر موجه و بدون سوء نیت در هیچ یک از امتحانات سه ثلث سال تحصیلی شرکت نکرده باشد، کارنامه او بعنوان ترک تحصیلی و نه مردودی، از طرف آموزشگاهی که در آن ثبت نام کرده است، بسته میشود. تشخیص عذر مـوجـه و تـأیید حسن نیت دانشآموز بـا مدیـر مدرسه و مسئولیت وی میباشد.
12- دانشآموزی که با عذر موجه در امتحانات ثلثهای اول و دوم شرکت نکرده و گواهی لازم را در این مورد ارائه داده باشد، به او اجازه داده میشود که در امتحانات متفرقه شرکت کند. دراین صورت مدرسه مربوط درصورت تمایل دانشآموز میتواند او را جهت شرکت در امتحانات متفرقه به اداره آموزش و پرورش معرفی نماید.
13- دانشآموز واجد شرطی که در امتحانات پایان سال تحصیلی اعم از داخلی و یا نهایی در یک یا چند درس و یا در تمام مواد امتحانی پایان سال تحصیلی با عذر موجه شرکت نکرده باشد، درصورتی که امتحانات ثلث اول و دوم را بطور رضایتبخش گذرانده باشد، میتواند در امتحانات تجدیدی شرکت کند. نمــرات این امتحان بـه جـای امتحـان پایان سال تحصیلی گذاشته شده بــا ضریب 2 محاسبه و معدلگیری میشود.
14- دانشآموزانی که دارای تحصیلات غیررسمی بوده و بخواهند برطبق مقررات مخصوص مصوب با امتحان ورودی وارد دبستان شوند درصورتی که ساکن کشور باشند باید تا قبل از پایان آذرماه قبولی در امتحان ورودی را دریافت کرده باشند، در این صورت میتوانند در امتحان ثلث اول شرکت نمایند. این مهلت برای ساکنان کشورهای خارج تا اول اسفندماه تمدید میشود، بطوری که دانشآموز بتواند در امتحان ثلث دوم کلاس مربوط شرکت نموده و نمره امتحان ثلث دوم او برای ثلث اول هم برطبق ماده 9 این آییننامه منظور گردد. در مورد مدارس راهنمایی تحصیلی برابر مقررات مربوط عمل خواهد شد.
15- دانشآموزان ساعی و برجستهای که معدل کل امتحانات آنان در خردادماه اقلاً 18 باشد و جمع نمرات سالانه هر درس آنان نیز از 52 کمتر نباشد، درصورت تمایل و درصورت تصویب شورای معلمان میتوانند در امتحانات شهریورماه پایه تحصیلی بالاتر شرکت نموده و درصورت قبول شدن یکسال جهش تحصیلی یافته و در یکسال دو پایه تحصیلی را طی نمایند.
شرط قبولی در شهریورماه برای اینگونه دانشآموزان آن است که هیچیک از نمرات درسی آنان کمتر از 12 نبوده و معدل آنان کمتر از 15 نباشد، ضمناً این جهش در مقاطع تحصیلی (سال پنجم ابتدایی و سال سوم راهنمایی تحصیلی) انجام خواهد گرفت.
16- تصحیح اوراق دانشآموزان مقیم خارج از کشور که در امتحانات نهایی ابتدایی و راهنمایی تحصیلی بطور متفرقه زیرنظر نمایندگیهای سیاسی و با اطلاع و اجازه وزارت آموزش و پرورش شرکت مینمایند در تهران تصحیح میشود و نتیجه این امتحانات از طرف وزارت آموزش و پرورش بوسیله نمایندگی سیاسی مجاز مربوط به دانشآموزان شرکتکننده ابلاغ میگردد.
17- به دانشآموزانی که در امتحانات نهایی آموزش همگانی قبول میشوند، گواهینامه پایان تحصیلات ابتدایی و یا دوره راهنمایی تحصیلی داده میشود و در این گواهینامه معدل کل نمرات امتحان و نمره انضباط و مراقبت دانشآموز قید میگردد.
جدول مواد امتحانی پایههای تحصیلی دوره پنجساله ابتدایی
| ردیف | نام مواد | پایه اول 1 | پایه دوم 2 | پایه سوم 3 | پایه چهارم 4 | پایه پنجم 5 |
| 1 | قرآن و تعلیمات دینی و اخلاقی (1) | - | شفاهی | شفاهی | شفاهی | شفاهی |
| 2 | انشاء فارسی | - | کتبی (جملهنویسی) | کتبی | کتبی | کتبی |
| 3 | املاء فارسی | کتبی | کتبی | کتبی | کتبی | کتبی |
| 4 | خواندن، درک بیان و دستور زبان فارسی | شفاهی | شفاهی | شفاهی | شفاهی | شفاهی |
| 5 | خوشنویسی | - | - | کتبی | کتبی | کتبی |
| 6 | حساب و هندسه (2) | کتبی و شفاهی | کتبی و شفاهی | کتبی و شفاهی | کتبی و شفاهی | کتبی |
| 7 | علوم تجربی و بهداشت (2) | شفاهی | شفاهی و عملی | شفاهی و عملی | کتبی | کتبی |
| 8 | تعلیمات اجتماعی (2) | - | - | شفاهی | کتبی و شفاهی | کتبی |
| 9 | هنر و کاردستی | عملی | عملی | عملی | عملی | عملی |
| 10 | ورزش | عملی | عملی | عملی | عملی | عملی |
جدول مواد امتحانی پایههای تحصیلی دوره راهنمایی تحصیلی
| ردیف | نام مواد | نوع امتحان |
| 1 | قرآن و تعلیمات دینی (1) | کتبی (قرآن، شفاهی) |
| 2 | تعلیمات اجتماعی و اخلاق | کتبی |
| 3 | قرائت و دستور زبان فارسی و عربی | شفاهی |
| 4 | املاء فارسی | کتبی |
| 5 | انشاء فارسی | کتبی |
| 6 | علوم تجربی | کتبی و عملی |
| 7 | ریاضیات | کتبی |
| 8 | شناخت حرفه و فن (1) | عملی و شفاهی |
| 9 | تاریخ و جغرافیا | کتبی |
| 10 | قرائت و مکاله زبان خارجی | شفاهی |
| 11 | نکات دستوری و درک مطلب و املاء و جملهنویسی زبان خارجی | کتبی |
| 12 | تربیت بدنی (1) | شفاهی و عملی |
| 13 | هنر | عملی |
آییننامه امتحانات آموزش همگانی (ابتدایی- راهنمایی تحصیلی) مشتمل بر هفده بند و شش تبصره و جداول مواد امتحانی آن در یکصد و هشتاد و هشتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 7/2/1359 به تصویب رسید، صحیح است از سال تحصیلی 60-59 به موقع اجرا گذارده شود.
محمدعلی رجایی
وزیر آموزش و پرورش دولت جمهوری اسلامی ایران