تعطیلات و مرخصی بخشی از حق قانونی نیروی کار محسوب می شود و بعضا در مواردی کارگران از جزئیات دقیق حقوق خود نسبت به تعطیلات و مرخصی آگاهی ندارند. نحوه احتساب مرخصی های استحقاقی، استعلاجی و حتی بدون حقوق همواره مورد مناقشه میان کارگران و کارفرمایان قرار داشته است. در همین باره ماده 64 قانون کار مقرر می کند « مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا یک ماه است. سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. ... ».
مرخصی استحقاقی کارگران چند روز است
ماده فوق در حالت طبیعی مرخصی یک کارگر را 30 روز در نظر گرفته است اما ممکن است این مدت در شرایطی افزایش یابد. ماده 62 ق.ک روز جمعه را روز تعطیلی هفتگی در نظر گرفته است؛ اما در بعضی از مشاغل بنا به درخواست کارفرما، روز جمعه برای کارگران روز کاری محسوب می شود و می بایست روز دیگری را بعنوان یک روز در هفته تعطیلی برای کارگران مشخص نماید. تبصره 1 ماده 62 بیان می کند «در امور مربوط به خدمات عمومی نظیر آب، برق، اتوبوسرانی و یا در کارگاه هایی که حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین، به طور مستمر روز دیگری برای تعطیلی تعیین شود، همان روز در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود و به هر حال تعطیل یک روز در هفته اجباری است. ... ».
ممکن است با توافق بین کارگر و کارفرما، کارگر از استحقاق یک روز تعطیل خود در هفته منصرف شود و در ازای آن کار کند؛ در ادامه تبصره 1 ماده 62 آمده است « ... کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار می کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیلی روز جمعه 40% اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد». بطور مثال اگر دستمزد یک روز کارگر 50 هزار تومان باشد، این دستمزد در روز جمعه مطابق با نص قانون، 40 % افزایش خواهد یافت؛ و در این مثال دستمزد کارگر در روز جمعه 70هزار تومان خواهد شد.
مرخصی سالیانه افرادی که به مشاغل سخت اشتغال دارند
مرخصی سالیانه کارگرانی که به مشاغل زیان آور و سخت اشتغال دارند، 5 هفته می باشد(ماده 65 ق.ک). چنین کارگرانی می توانند در دو نوبت شش ماهه از این مرخصی بهره مند شوند. یا حتی می تواند از آن استفاده نکند و در قبالش حقوق دریافت کنند. ماده 66 ق.ک بیان می کند « کارگر نمی تواند بیش از 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید». چنین الزام قانونی کارگران را اجبار به استفاده از مرخصی خود می کنند و تنها می تواند 9 روز به منظور سنوات سالانه و بازنشستگی خود ذخیره نمایند. در صورت فوت کارگر و ذخیره مرخصی های بلااستفاده، روزهای آن محاسبه شده و وجه آن به وراث ایشان پرداخت می شود. ماده 71 ق.ک بیان می کند «در صورت فسخ یا خاتمه قرارداد کار یا بازنشستگی و از کارافتادگی کلی کارگر و یا تعطیلی کارگاه، مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی کارگر به وی و در صورت فوت او به ورثه او پرداخت می شود».
میزان حقوق در هنگام استفاده از مرخصی استعلاجی
در مرخصی استعلاجی فرد دچار بیماری شده و تا یافتن بهبودی کامل به تأیید پزشک معالج از مزایایی از قبیل دریافت 75% حقوق خویش بهره مند می شود؛ البته این در صورتی است که بیماری یا از کارافتادگی موقتی فرد ناشی از کار خویش نباشد که در این نوع مرخصی استعلاجی فرد مستحق دریافت تمام حقوق و مزایای دوران فعالیت خود از قبیل مستمری ماهیانه و حق بیمه و ... میباشد. ماده 74 ق.ک در تأیید این سخن آورده است « مدت مرخصی استعلاجی، با تأیید سازمان تأمین اجتماعی، جزء سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد».
مدت مرخصی زایمان
همچنین قانونگذار مدت مرخصی زایمان را با احتساب حقوق و مزایای کار 6 ماه اعلام نموده است؛ بهره مندی از این مدت ممکن است قبل از زایمان باشد یا بعد از زایمان و حتی در قانون کنونی مدتی هم برای پدر تعطیلی کاری در نظر گرفته شده است.و در نهایت قانونگذار در ماده 74 جدای از یک ماه مرخصی سالیانه کارگران، سه روز مرخصی ویژه برای ایام خاص در نظر گرفته است؛ « کلیه کارگران در موارد ذیل حق برخورداری از سه روز مرخصی با استفاده از مزد را دارند: الف- ازدواج دائم، ب- فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان». علاوه بر تعطیلات رسمی کشور، روز کارگر (11 اردیبهشت) نیز جزء تعطیلات رسمی کارگران محسوب می شود(ماده 63ق.ک).