در دعوای تصرف عدوانی، متصرف بدون اذن متصرف سابق یا مقام قضایی مبادرت به تصرف مال غیرمنقول نموده است در حالی که در دعوای خلع ید یا تخلیه ید، ابتدائاً قراردادی فیمابین طرفین دعوا وجود داشته از قبیل قرارداد اجاره، و پس از سپری شدن مدت اجاره، مستأجر از تخلیه عین مستأجره استنکاف می نماید که از تاریخ استنکاف ید ایشان، مصادق ید غاصبانه در نظر گرفته می شود. تفاوت دیگر در اثبات مالکیت می باشد؛ یعنی در دعوای تخلیه ابتدا خواهان با ارائه سند مالکیت، مالکیت خود را بر مال غیرمنقول می بایست اثبات نماید سپس وارد رسیدگی ماهوی گردند در حالی که در تصرف عدوانی الزامی در اثبات مالکیت نیست. در دعوای تصرف عدوانی مرجع صالح رسیدگی، محاکم حقوقی و کیفری می باشند در حالی که رسیدگی به دعوای تخلیه ید، در صلاحیت شورای حل اختلاف میباشد و در صورتی که خواهان سندی دال بر مالکیت نداشته باشد ابتدا می بایست در محکمه حقوقی طی دادخواست اثبات مالکیت، مالکیت خویش را اثبات نماید.
تصرف عدوانی و ممانعت از حق
مطابق با ماده ی 159 قانون آیین دادرسی مدنی در تعریف دعوای ممانعت از حق آورده شده « دعوای ممانعت از حق عبارت است از : تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری بخواهد». همانطور که از تعریف ماده ی 159 و مداقه در اصطلاح دعوای ممانعت از حق مشخص می گردد، خواهان صرفاً از حق ارتفاق نسبت به ملکی یا حق انتفاع نسبت به مال منقول و غیرمنقولی که از قبل برایش ایجاد شده و توسط غیر مانع بهره مندی از آن حق شده، اقامه می گردد. در واقع خوانده هیچ گونه ادعایی بر مال ندارد و صرفاً مانع استفاده صاحب حق شده است. روند رسیدگی به دعوای ممانعت از حق مشابه دعوای تصرف عدوانی می باشد و صاحب حق ملزم به اثبات وجود حق ارتفاق و انتفاع خویش نیست و به صرف وجود بهره مندی از آن در گذشته کفایت می کند.
تصرف عدوانی در ملک مشاع
در صورتی که مالکیت مال غیرمنقولی میان چند شریک مشاع باشد و برخی از آنها مانع بهره مندی یکی از شرکا شوند، در این صورت ایشان می تواند با رعایت ترتیبات دعوای تصرف عدوانی نسبت به احقاق حق خویش اقامه دعوی نماید.
مرور زمان در تصرف عدوانی
ماده ی 2 قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب 1352، مرور زمان دعاوی تصرف عدوانی را یک ماه قید نموده است. ولیکن در ماده ی 690 قانون مجازات اسلامی، نسبت به شمول مرور زمان دعاوی تصرف عدوانی قید لحاظ نگردیده است و این قسم دعاوی را مشمول مرور زمان قرار نداده است. و با توجه به قانون لاحق (ماده ی 690 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375) مشمول مرور زمان نیست. البته ماده ی 105 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 در جرایم مشمول مرور زمان مقرر می کند که بنا به اینکه دعوای تصرف عدوانی مشمول جرایم تعزیری درجه 6 قرار می گیرد، مرور زمان در این جرایم 5 سال می باشد و از تاریخ سپری شدن 5 سال از آغاز شرایط اقامه دعوی، دیگر نمی توان پیگیری قضایی نمود.