دادخواهی یا تظلم خواستن یا شکایت بردن یا اقامۀ دعوا، از اصطلاحاتی است که به معنی درخواست کردن از نهادِ عادلِ حکومتی، برای اجرای عدالت و گرفتن حق است. این پدیده، از حقوق اولیه و بسیار مهمِ اشخاص در زندگیِ اجتماعی است که توسط حکومت -که قدرت در دست اوست- اجرا و اعمال می شود. بدون وجودِ حقِّ دادخواهی، با جامعه ای روبرو خواهیم بود که پُر از آشوب و در معرض نابودی است.
در همین راستا اصل 34 قانون اساسی ایران می گوید: «دادخواهی، حقِّ مسلمِ هر فرد است و هر کس می تواند به منظورِ دادخواهی، به دادگاه های صالح مراجعه کند...». اما برای استفاده از این حق، باید دقت کنیم که اشخاص، حقوق متفاوتی دارند و سیستم قضایی نیز واکنش مختلفی نسبت به انواعِ حقوق دارد. یعنی برای هر نوع از حقوق اشخاص جامعه، مرجع و نهادِ قضاییِ خاصی را برای رسیدگی تعیین نموده و کسی که احساس می کند حقی از او تضییع شده به باید شیوه های متفاوت و مناسب (حقوقی یا کیفری) دادخواهی کند.
روش نوشتن و مرجع ارائۀ دادخواست
حال اگر موضوع دعوا حقوقی بود و جرمی در آن واقع نشده بود، باید دادخواست داده شود. مادۀ 48 قانون آیین دادرسی مدنی نیز اعلام می کند که: «شروع رسیدگی در دادگاه، مستلزم تقدیم دادخواست است...» حال باید دید دادخواست چیست؟
طبق مادۀ 51 قانون آیین دادرسی مدنی؛ دادخواست برگه ای مخصوص است، که حتما باید اطلاعاتِ مُدعی (خواهان) و اطلاعات طرفِ مقابل (خوانده)، به زبان فارسی در آن وارد شود. همچنین باید موضوعِ خواسته، همراه با قیمت و بهایِ آن، درج شود و واضح و روشن باشد؛ مثل اینکه خواستۀ دعوا، مطالبۀ مَهریه (=موضوع) که 110 سکۀ تمام بهار آزادی (=مقدار) برابر پانصد ملیون تومان (=قیمت و ارزش) است. در ضمن اسناد و مدارکِ حقِ مورد ادعا نیز باید ذکر شود؛ مثل وجود عقدنامه. و فراموش نشود که اعتبارِ این برگه، به امضای دادخواست دهنده است. درضمن باید کپیِ مستندات، ضمیمۀ دادخواست شود و اگر شاهد یا دلیلِ دیگری نیز وجود دارد، باید آن را نیز بطور دقیق با مشخصات ذکر شود.
روش نوشتن و مرجع ارائۀ شکواییه
ارائۀ شکوائیه تشریفاتِ خاصی ندارد، حتی بصورت شفاهی نیز ممکن است؛ به این صورت که مثلا وقتی خودرویی سرقت می شود و مالک، به کلانتری اطلاع می دهد، آن گزارشی که کلانتری از جریان حادثه تهیه می کند، نوعی شکوائیه است. یا اینکه مثلاً شخصِ زیان دیده، مستقیماً به دادسرای محلِ وقوعِ جرم برود و گزارشِ حادثه را با جزئیاتِ هرچه بیشتر، به ثبت برساند که این نیز شکوائیه است. جزئیات حادثه بطور مثال عبارتست از: زمان و مکانِ دقیقِ حادثه و شرح چگونگیِ حادثه و مشاهدات و خسارت های وارده و احیاناً اسامی و اطلاعاتِ اشخاصی که شاهدِ ماجرا بوده اند. ثبت شکوائیه که اصولاً در دادسرای محل وقوعِ جرم ثبت می شود گاهی با چالش مواجه می شود. مثلاً اگر در یک حادثه، چندین جرم انجام شده باشد، قاعده این است که باید در آن محلی اقامۀ دعوا کرد، که جرم مهم تر در آنجا اتفاق افتاده است. اهمیت جرائم نیز با توجه به سنگینیِ مجازاتِ آن سنجیده می شود که تشخیصِ آن، یک مسئلۀ تخصصی است.