شاید برایتان اتفاق افتاده که در روابط حقوقی خود با افراد، به مشکل برخورد کرده ­اید و هر یک، خود را بر حق می­ دانسته ­اید. حال آنکه برای حلِ مشکل، شما نیازمندِ رجوع به یک سازمان خاص (دادگاه ها و شوراهای حل اختلاف) جهت رسیدنِ به حق خود هستید. اما باید به کدام یک از این مراکز رجوع کرد؟ تا برای حل هرچه سریعترِ این مشکل، راه حلی منطقی و عادلانه یافت و همچنین درگیر فرایندهای وقتگیرِ انتقال پرونده در دادگاه ها نشد (به این پدیده، که ارجاع یک پرونده از دادگاه  ناصالح به دادگاه صالح است احاله می­ گویند).

برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است با انواع دادگاه ها آشنا شویم تا به تناسبِ هر دعوا به یکی از آنها رجوع کنیم و در گام بعد، صلاحیت و محدودۀ وظایف این دادگاه ها بررسی می­ شود تا خواهان برای اقامۀ دعوا، مسیر درستی را انتخاب کند.

دسته بندی کلی مراجع قضایی

انواع مراجع قضایی در یک دسته ­بندی کلی به مراجع عمومی و مراجع اختصاصی تقسیم می‌شوند.

مراجع عمومی: این مراجع خود به دادگاه حقوقی و دادگاه جزایی تقسیم می‌شوند. دادگاه­های عمومیِ حقوقی، به استناد مادۀ 10 قانون آیین دادرسی مدنی، صلاحیت رسیدگی به تمام دعاوی و امور غیر کیفری را دارند مگر در استثنائاتی که قانون مشخص کرده باشد.

در خصوص دادگاه های عمومیِ کیفری که خود به دادگاه های کیفری 1 و کیفری2 تقسیم می‌شوند باید گفت: بر طبق مادۀ 301 قانون آیین دادرسی کیفری؛ دادگاه کیفری2، صلاحیت رسیدگی به تمام جرائم را دارد مگر در استثنائاتی که قانون مشخص کرده باشد.

پس در امور جزایی اصولاً دادگاه کیفری2 صلاحیت رسیدگی دارد مگر اینکه قانونگذار ترتیب دیگری را داده باشد؛ مانند مادۀ 302 قانون آیین دادرسی کیفری که شماری از جرایم را از صلاحیت دادگاه کیفری2 خارج می ­کند.

به موجب این ماده، 5 قِسم جرم در صلاحیت دادگاه کیفری 1 است:

1) جرائمی که مجازاتِ آن مرگ است مثل اعدام و قصاص و...

2) جرائمی که مجازاتِ آن حبس ابد است

3) جرائمی که مجازاتِ آن قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن

4) جرائمی که مجازاتِ آن حبسِ تعزیری درجه 3 و بالاتر (شدیدتر) است.

5) جرائم سیاسی و مطبوعاتی