هیات وزیران در جلسه مورخ 18/12/1363 بنا به پیشنهاد شماره 505/1566/8782 مورخ 6/6/1363 وزارت نیرو و باستناد ماده 9 قانون حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی مصوب 18/5/1362 مجلس شورای اسلامی آئیننامه اجرائی قانون مذکور را بشرح ذیل تصویب نمودند.
«آئیننامه اجرائی قانون حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی»
مصوب 1363,12,18
فصل اول - تعاریف و اصطلاحات
این تعاریف و اصطلاحات بر اساس حروف الفباء تنظیم گردیده است:
1 - آبخیزداری - مدیریت منابع زیست محیطی یک آبخیز بنحوی که به بهترین وجه اهداف مدیریت طرح را برای بهره برداری مدوام از این منابع برآورده سازد.
2 - آبراهه - مجرای باریک طبیعی است برای جریان یافتن آب.
3 - آبشخور - محل و تاسیساتی است که در مجاورت رودخانه یا محل مناسب دیگر برای نوشیدن آب چهارپایان از آن استفاده میشود.
4 - آبی - سازه یا بنائی است که جهت حفاظت و ترمیم سواحل اعم از رودخانه، دریاچه و دریا در مقابل فرسایش احداث میشود.
5 - اصلاح مسیر - عبارت از بازگرداندن رودخانه یا نهر یا مسیل بمسیر تعیین شده در معاهدات، موافقتنامه و نقشههای مرزی که بر اثر جریان طبیعی یاعوامل دیگر تغییر مسیر داده است.
6 - بازوهای خاکی یا سیلشکن - خاکریز یا مانعی است که بموازات تقریبی محور رودخانه و نهر یا مسیل بخصوص در کنار آنها بمنظور جلوگیری از پخش آب در اراضی اطراف و ممانعت از عمل تخریبی سیلابها احداث میگردد.
7 - بستر - آن قسمت از رودخانه، نهر یا مسیل است که در حداکثر طغیان معمولی زیر آب قرار میگیرد.
8 - پوشش گیاهی - عبارت است از هر گونه گیاهی که سطح خاک را پوشانده و آنرا در مقابل فرسایش حفاظت مینماید.
9 - تالوگ - عبارت است از خط میانه کانال اصلی قابل کشتیرانی در پائینترین سطح قابلیت کشتیرانی
10 - حفظ و تثبیت - عبارت از کلیه اقداماتی است که مانع تغییر مسیر رودخانه میگردد.
11 - حداکثر طغیان معمولی - میزان آبی است که با تناوب 25 ساله از طریق محاسبات آمار و احتمالات هیدرولوژیک از طرف وزارت نیرو محاسبه و تعیین میگردد.
12 - حریم - آنقسمت از اراضی اطراف رودخانه، نهر یا مسیل است که بعنوان حق ارتفاق برای کمال انتفاع و یا حفاظت تاسیسات احداثی لازم میباشد و بلافاصله پس از بستر قرار دارد.
13 - حفاظت خاک - کلیه برنامهها و عملیاتی است که جهت مبارزه با فرسایش خاک باجراء درمیآید.
14 - حوزه آبریز با آبخیز - پهنهایست که تمام روان آب ناشی از بارش وارد بر روی آنرا یک رودخانه، آبرو، دریاچه و یا یک آب انباشت دریافت مینماید.
15 - خط القعر - خطی است که عمیقترین نقاط روخانه، نهر یا مسیل را بیکدیگر وصل مینماید.
16 - دیواره ساحلی - سازه یا بنائی است که در امتداد تقریبی دیواره طبیعی یا سواحل و برای تثبیت و حفاظت سواحل و زمینهای جانبی در برابر سیل و فرسایش احداث میشود.
17 - رودخانه مرزی - رودخانه مرزی به رودخانهای اطلاق میشود که تمام، قسمت و یا قسمتهائی از آن مرز مشترک دو کشور را تشکیل دهد.
18 - سیل - جریان یا بالا آمدن نسبتاً زیاد آب در یک رودخانه به میزانیکه از مواقع معمولی بطور وضوح بیشتر باشد سیل نامیده میشود. همچنین استغراق زمینهای پست در اثر بالا آمدن سطح آب رودخانه را سیل یا طغیان آب میگویند.
19 - شوت - سازه یا بنائی است که در مقطع عرضی رودخانه بصورت آبشارهای مصنوعی بمنظور کاهش شیب طولی آن و کاهش سرعت آب احداثمیشود.
20 - علائم مرزی - عبارت است از میلهها و نشانههائیکه بمنظور مشخص نمودن خط مرز در شکل و اندازه و رنگ معینی، بر اساس توافق دو یا چند کشورهم مرز نصب میگردد.
21 - عهدنامه و موافقتنامه - عبارت از سندی است که بین دو یا چند دولت منعقد میشود و ایجاد تعهد برای آنها مینماید و فسخ یکجانبه آن (در صورتعدم پیشبینی در متن سند) موجب مسئولیت متخلف میگردد.
22 - غرس اشجار - عبارتست از کاشتن نهال برای حفاظت خاک در مقابل فرسایش.
23 - کناره یا کرانه یا دیواره - به قسمتی از حریم رودخانه اطلاق میگردد که آب رودخانه در حداکثر طغیان معمولی خود از آن فراتر نرود.
24 - گذرگاه - محلی است که بمنظور عبور اشخاص و چهارپایان برای دستیابی به رودخانه از آن استفاده میشود.
25 - لایروبی - شامل اقداماتی است که در مسیر اصلی و اولیه رودخانه، نهر و مسیل بمنظور دستیابی بشرایط مناسب جهت عبور جریانهای عادی انجام میشود.
26 - مجرای اصلی - عبارت است از مسیری که آب در حداقل و حداکثر میزان خود از آن عبور مینماید.
27 - مرز - آخرین حد قلمرو هوائی، دریائی و زمینی یک کشور را مرز گویند.
28 - مسیل مرزی - مسیلی است که تمام، قسمت یا قسمتهائی از آن مرز مشترک دو کشور را تشکیل میدهد.
29 - مقاولهنامه و پروتکل - صورتجلسهایست که در پایان مذاکرات نمایندگان دو یا چند دولت بامضاء میرسد و یا سندی است که بمنظور توضیح و تفسیر یا تعدیل یا تصحیح موادی از عهدنامه و موافقتنامه اصلی تنظیم میگردد و معمولاً جزئی از آن تلقی میشود.
30 - منصفالمیاه - خطی است که سطح آب مجرای اصلی رودخانه یا نهر یا مسیل را بدو قسمت متساوی تقسیم مینماید.
31 - نهر مرزی - نهری است که تمام، قسمت و یا قسمتهائی از آن مرز مشترک دو کشور را تشکیل میدهد.
فصل دوم - وظائف و اختیارات کمیته موضوع ماده 2 قانون
ماده 1 - کمیته متشکل از نمایندگان وزارت نیرو، وزارت کشور، وزارت کشاورزی، وزارت امور خارجه وزارت دفاع (اداره جغرافیائی ارتش)، ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران (اداره مرزبانی) و وزارت برنامه و بودجه است که دارای اختیارات کافی برای تصمیمگیری میباشند.
تبصره 1 - هر یک از وزارتخانهها و سازمانهای فوقالذکر دو نفر نماینده بعنوان اعضاء اصلی و علیالبدل تعیین و به وزارت نیرو معرفی خواهند نمود.
تبصره 2 - در صورت تشخیص کمیته، وزارت نیرو بمنظور تبادل نظر و ایجاد هماهنگی از نمایندگان سایر وزارتخانهها و سازمانها جهت شرکت در جلسات کمیته دعوت بعمل خواهد آورد.
ماده 2 - عضویت هر یک از اعضاء کمیته با حکم وزیر یا بالاترین مقام وزارتخانه یا سازمان بمدت 3 سال خواهد بود و تمدید عضویت اعضاء آنها بلامانع میباشد.
تبصره - در صورت فوت، استعفاء، تغییر شغل، برکناری و یا بازنشستگی هر یک از اعضاء کمیته جانشین وی از طرف مقامات مذکور در این ماده بلافاصله تعیین خواهد شد.
ماده 3 - اعضای کمیته موظفند در تمام جلساتیکه توسط دبیر کمیته اعلام میگردد شرکت نمایند و هر گاه بعللی معذور از حضور در جلسه باشند عضوعلیالبدل ملزم بشرکت در جلسه خواهد بود.
ماده 4 - محل تشکیل کمیته در حوزه ستادی وزارت نیرو میباشد.
ماده 5 - تعیین خط مشی کلی امور مربوط به اجرای قانون و تشخیص اولویتها و همچنین نظارت بر برنامههای مطالعاتی و اجرائی از اختیارات خاص کمیته میباشد.
ماده 6 - کمیته دائمی بوده و مستمراً بر انجام امور مطالعاتی و اجرائی و سایر مسائل مربوط به قانون اتخاذ تصمیم، هماهنگی و نظارت مینماید.
ماده 7 - تصمیمات کمیته در چارچوب قانون حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی از هر لحاظ نافذ و لازمالاجراست و هر یک از اعضاء کمیتهمسئول پیگیری اجرای تصمیمات کمیته در وزارتخانهها یا سازمانهای متبوعه خود میباشد.
تبصره - تصمیمات کمیته با حداقل 3/2 (دو سوم) مجموع آراء موافق کل اعضاء معتبر است.
ماده 8 - کمیته میتواند بمنظور شناسائی و نظارت بر حسن اجرای طرح حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی و تهیه گزارش بیک یا چند نفر ازاعضاء یا کارشناسان منتخب ماموریت دهد که بمناطق مورد نظر عزیمت نمایند.
تهیه وسیله رفت و برگشت و پرداخت هزینه سفر و فوقالعاده متعلقه از محل طرح مصوبه مربوطه بعهده وزارت نیرو خواهد بود.
ماده 9 - کمیته میتواند عنداللزوم از مسئولین و مقامات مملکتی بمنظور بحث و تبادل نظر در جهت رفع مشکلات امور فنی و اجرای طرحهای در دست اقدام دعوت بعمل آورد تا تصمیمات مقتضی برای همکاریهای لازم از طرف مسئولین مربوطه اتخاذ گردد.
ماده 10 - تصمیمات کمیته پس از ابلاغ به وزارتخانهها و سازمانهای مربوطه میبایستی در اسرع وقت بمرحله اجرا گذارده شود.
ماده 11 - تشخیص و اعلام لزوم قرق و جابجائی مرزنشینان و تعیین زمان لازم برای اجرای آن بعهده کمیته میباشد.
ماده 12 - در مواردیکه عبور لولههای نفت و گاز و ایجاد هر نوع تاسیسات دیگر در حریم و بستر رودخانهها انهار و مسیلهای مرزی ضرورت پیدا کند، طرحهای لازم توسط وزارتخانهها و سازمانهای مربوطه تهیه و پس از تأیید کمیته قابل اجرا میباشد.
ماده 13 - تأیید و اظهار نظر در خصوص موارد مندرج در مواد 19، 21، 22، 23، 24، 29 و 31 این آئیننامه از اختیارات کمیته میباشد.
ماده 14 - نماینده وزارت نیرو سمت دبیر کمیته را نیز دارا خواهد بود و از بین کارمندان مطلع و واجد صلاحیت وزارت نیرو یکنفر را بعنوان منشی جلساتانتخاب مینماید.
تبصره - دبیرخانه کمیته در وزارت نیرو مستقر بوده و تشکیلات و کارکنان آن در قالب گروه رودخانههای مرزی بوسیله وزارت مذکور تهیه و تأمین میشود.
فصل سوم - وظائف و مسئولیتها
ماده 15 - امور مطالعاتی، جمعآوری آمار و اطلاعات مربوط به مشخصات فنی رودخانههای مرزی و شامل هیدرولوژی، هیدروژئولوژی، زمین شناسی مهندسی و سایر اطلاعات مورد نیاز برای تهیه طرحهای مهندسی و اجرای طرحهای حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی و هماهنگ نمودن نیازهای ژئولوژی، نقشهبرداری و سایر موارد فنی با وزارت نیرو میباشد.
ماده 16 - امور برنامهریزی و اجرائی قانون حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی با وزارت نیرو بوده و هماهنگیهای ضروری را با سایر وزارتخانهها وسازمانهای دولتی ذیربط بعمل خواهد آورد و عملیات اجرائی قانون بوسیله سازمانهای تابعه آن وزارت انجام خواهد شد.
ماده 17 - وزارت نیرو بر حسب اولویت، حریم رودخانههای مرزی، انهار و مسیلهای مرزی را اعم از اینکه آب دائم یا فصلی داشته باشند تعیین و پس از تأیید کمیته موضوع ماده 2 قانون جهت اطلاع عمومی آگهی خواهد نمود.
ماده 18 - جابجائی و اسکان مرزنشینان پس از تشخیص کمیته موضوع ماده 2 قانون با وزارت کشور میباشد و وزارتخانههای کشاورزی، نیرو و مسکن وشهرسازی بر حسب درخواست وزارت کشور موظف به همکاری و تامین نیازهای ضروری مرزنشینان برای انجام جابجائی میباشند.
ماده 19 - برآورد، تامین و پرداخت هر گونه خسارات ناشی از اجرای قانون به مرزنشینان به قیمت عادله و سایر هزینههای متعلقه بعهده وزارت کشورمیباشد.
تبصره 1 - قیمت عادله بوسیله کارشناسان رسمی و در صورت عدم دسترسی به کارشناسان رسمی توسط خبرگان محلی برآورد خواهد شد.
تبصره 2 - نحوه اعتراض به نظر کارشناسان (اعم از کارشناسان رسمی یا خبره محلی) برابر ماده 4 لایحه قانونی خرید و تملک اراضی و املاک مصوب 17/11/1358 شورای انقلاب میباشد.
ماده 20 - تهیه و اجرای طرحهای حفاظت خاک و آبخیزداری در حوزه آبریز رودخانههای مرزی بعهده وزارت کشاورزی میباشد.
ماده 21 - در صورتیکه بتشخیص کمیته، تثبیت و حفاظت کناره و بستر رودخانه مستلزم ایجاد پوشش گیاهی و یا غرس اشجار باشد وزارت کشاورزی طرحهای لازم را تهیه و پس از تصویب کمیته به اجراء درآورد.
ماده 22 - اجرای مقررات قرق و کنترل چرا در مناطق مورد لزوم پس از تشخیص کارشناسان وزارت کشاورزی با همکاری ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران (اداره مرزبانی) بعهده وزارت کشاورزی میباشد.
ماده 23 - نظر به اینکه اجرای دقیق مفاد قانون حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی، هماهنگی و همکاری دو یا چند کشور هممرز را ایجاب مینماید، وزارت امور خارجه در هر مورد بدرخواست وزارتخانهها و سازمانهای ذیربط و تأیید کمیته موضوع ماده 2 قانون نسبت به انجام مذاکرات سیاسی وحقوقی (با تشکیل کمیسیونهای مشترک و اخذ تماس بین نمایندگان دو کشور) برای جلب همکاری طرف مقابل اقدام خواهد نمود و حسب مورد نسبت بهانعقاد موافقتنامهها، پروتکلها و سایر قراردادها اقدام لازم معمول خواهد داشت.
ماده 24 - در مواردیکه اصلاح مسیر رودخانه مرزی مستلزم اصلاحات جزئی در خطوط مرزی باشد وزارت امور خارجه (در اجرای اصل 78 قانون اساسی) باپیشنهاد کمیته موضوع ماده 2 قانون، در مورد اخذ مجوز از مجلس شورای اسلامی اقدام خواهد نمود.
ماده 25 - وزارت امور خارجه نظارت بر امر کناره بندی رودخانههای مرزی را از نظر حفظ خط مرز و صحیح بودن محل و مشخصات میلههای مرزی بعهده خواهد داشت.
ماده 26 - ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران (اداره مرزبانی) بر اساس تصمیمات کمیته مندرج در ماده 2 قانون تسهیلات لازم را در حد وظایف قانونی برای وزارتخانهها و سازمانهای ذیربط فراهم مینماید.
ماده 27 - برقراری تماس های لازم در ارتباط با اجرای قانون با مرزبانان دول همجوار بعهده ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران (اداره مرزبانی) با هماهنگی وزارت امور خارجه خواهد بود و وزارتخانهها و سازمانهای مسئول اجرای قانون میبایستی کلیه مسائلی را که مستلزم تردد بر رودخانههای مرزی و تماس با مامورین و مرزبانان کشور مقابل میباشد قبلاً با مرزبانان منطقه مربوطه هماهنگ و زیر نظر آنان اقدام نمایند.
ماده 28 - جلوگیری از تجاوز اشخاص به بستر رودخانهها، انهار و مسیلهای مرزی و ابنیه و تاسیسات حفاظتی و همچنین اعلام حدوث هر گونه تغییرات درتاسیسات و ابنیه فوقالذکر بعهده ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران (اداره مرزبانی) میباشد.
ماده 29 - تعیین محل و مشخصات و نظارت بر تعبیه دستک گذاری جهت سیم خاردار برای اجرای پروژههای حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی با ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران (اداره مرزبانی) میباشد.
ماده 30 - تعیین محل و مشخصات و نظارت بر تعبیه دروازه یا گذرگاه برای برداشت آب از رودخانه مرزی و احداث آبشخور در مواردیکه امکان دسترسی در خارج از بستر رودخانههای مرزی برای مرزنشینان وجود نداشته باشد بعهده اداره مرزبانی میباشد.
ماده 31 - تهیه عکسهای هوائی با مقیاس مورد نیاز از مسیر رودخانههای مرزی و حوزه آبریز آنها و نقشههای توپوگرافی کوچک مقیاس الی 1:50000 با وزارت دفاع (اداره جغرافیائی ارتش) میباشد.
ماده 32 - سازمان نقشه برداری به تشخیص کمیته موضوع ماده 2 قانون نسبت به تهیه نقشههای بزرگ مقیاس (بزرگتر از 1:50000) مورد نیاز اقدام خواهد نمود.
تبصره 1 - وزارت دفاع (اداره جغرافیائی ارتش) مختصات قائمالزاویه و جغرافیائی نقاط مبنائی موجود را برابر مقررات جاری در اختیار سازمان نقشه برداری قرارداده و همچنین نسبت به اعزام یک یا چند نفر نماینده بعنوان ناظر بر امور اجرائی نقشه برداری و تأیید نقشههای تهیه شده اقدام مینماید.
تبصره 2 - مشارکت در انجام عملیات نقشهبرداری زمینی در موارد ضروری و بنا به تشخیص کمیته موضوع ماده 2 قانون، با اداره جغرافیائی ارتش خواهد بود.
ماده 33 - وزارت برنامه و بودجه علاوه بر تامین هزینههای سالانه مورد نیاز وزارتخانهها و سازمانها در ارتباط با اجرای قانون، اعتبارات لازم را نیز در موارد فوری پیشبینی نشده بطور ضربتی تامین مینماید.
نخستوزیر
میرحسین موسوی