آئین نامه اجرائی مددکاری اجتماعی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور
مصوب 1379,06,26

در اجرای بند های (ب) و (ج) ماده 2 قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور به سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب 6/11/1364 مجلس شورای اسلامی و با اختیار حاصل از ماده 9 قانون مذکور آئین نامه اجرائی مددکاری اجتماعی سازمان مذکور به شرح ذیل تصویب می‌‌گردد:

ماده 1 ـ تعاریف:

الف ) مددکاری عبارت است از: تلاش در جهت فراهم نمودن هدایت معنوی و مادی مددجو و شناخت توانائیها و مشکلات مددجو و سعی در بهره ور نمودن استعدادها و چاره جوئی نارسائیها و مشکلات روانی، اجتماعی و اقتصادی مددجو و تلاش در جهت تطبیق مقتضیات اجتماعی با شرایط فردی مددجو، فراهم آوردن شرایط پذیرش اجتماعی مددجو و سازگاری اجتماعی وی.

ب ) مددکار ـ فردی است که به دانش مددکاری و علوم اجتماعی و مهارت در تنظیم روابط انسانی مجهز است و خدمات مددکاری انجام می‌‌دهد.

د ) مددجو ـ مددجویان موضوع این آئین نامه عبارتند از کلیه افرادی که براساس تصمیم مراجع ذیصلاح قانونی در زندانها، بازداشتگاهها، کانونهای اصلاح و تربیت و مراکز اقدامات تأمینی و مؤسسات وابسته به سازمان زندانها نگهداری می‌‌شوند و نیز محکومان آزاد شده ای که به مراکز مراقبت بعد از خروج معرفی شده اند و حسب اعلام خود آنان یا مدیران واحدهای ذیربط سازمان زندانها، نیاز به رسیدگی، مساعدت یا مراقبت دارند.

تبصره -خانواده افراد مذکور در این ماده و نیز کلیه خانواده هائی که تحت حمایت انجمنهای حمایت از زندانیان قرار می‌‌گیرند و نیاز آن به خدمات مددکاری به وسیله مدیران انجمنها اعلام می‌‌شود نیز مددجو تلقی می‌‌شوند.

ماده 2 ـ اصول مددکاری اجتماعی
اصولی که باید در امر مددکاری رعایت گردد عبارتند از:

الف ) اصل قبول یا پذیرش مددجو: مددکار موظف است در هر شرایطی صرفنظر از جنبه های عقیدتی، نژادی، مالی و غیره مددجو را بپذیرد.

ب ) اصل برقراری ارتباط یا ایجاد رابطه: مددکار سعی می‌‌نماید با برقراری ارتباط (فردی) مددجو را مورد شناسائی، تشخیص و بازتوانی قرار دهد.

ج ) اصل توجه به کرامت انسانی و حفظ شخصیت فردی: مددکار مددجوی خود را فارغ از خصوصیات و اوصاف برونی و درونی پذیرا می‌‌باشد و نیازها و عواطف و شخصیت وی را محترم می‌‌شمارد.

د ) اصل مشارکت در فعالیتها: مددکار باید تلاش نماید که مددجویان را در فعالیتهای گوناگون شرکت دهد تا از این طریق زمینه بروز استعدادها و خود شکوفائی مددجو فراهم گردد.

هـ ) اصل راز داری حرفه ای : رازداری حرفه ای به عنوان مهمترین رکن در مددکاری اجتماعی به منظور برقراری اعتماد رعایت می‌‌شود.

و ) اصل خود آگاهی مددکار: مددکار باید نسبت به ضعفها و نقاط قوت خود، آگاه بوده از قضات ارزشی و یا دخالت دادن احساسات و افکار خود در رابطه حرفه ای خودداری نماید.

ز ) اصل آزادی فکر و بیان آزادانه افکار: مددکار با ایجاد محیط صمیمی و رفتار صریح و بیان آزادانه افکار خود امکان بیان عقاید و اظهار دردها و کمبودها و نیازها را برای مددجو فراهم نماید و خطر طرد شدن، تحقیر و یا مورد خیانت واقع شدن را در مددجو از بین ببرد و بدین ترتیب احساس امنیت را در وی تقویت نماید.

ماده 3 ـ اهداف مددکاری اجتماعی
از جمله اهداف مددکاری اجتماعی عبارتند از:

الف ) ایجاد زمینه های لازم در جهت اصلاح، تربیت و تهذیب مددجویان با استفاده از کارشناسان امور فرهنگی با تکیه به فرهنگ غنی اسلامی و دانش رفتار شناسی انسانی.

ب ) پیشگیری از آثار سوء ناشی از محبوس شدن فرد.

ج ) تلاش در جهت بازسازی شخصیت مددجویان با بهره وری از سنجش استعدادها و ظرفیتهای آنان.

د ) تلاش در جهت تغییر و تعدیل تفکر مددجو و کمک به مددجو در جهت پی بردن به واقعیتهای زندگی.

هـ ) ایجاد روحیه صبر و توکل و امید به آینده ای روشن و تلاش در جهت رشد استعداد های نهفته به منظور تقویت اعتماد به نفس.

و ) فراهم نمودن فرصت برای مسئولیت پذیری مددجویان و کمک به آنان به منظور شناخت بیشتر با استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل.

ز ) آماده سازی زمینه های بازگشت مجدد مددجویان به زندگی اجتماعی و تسهیل شرایط پذیرش آنان در محیط خارج از زندان.

ح ) شناسائی امکانات حرفه ای و استعدادهای هنری و علمی و فنی مددجو و پیشنهاد طرق بازتوانی و اشتغال و خودکفائی مالی مددجو.

ماده 4 ـ وظایف مددکاران اجتماعی
وظایف مددکاران اجتماعی به شرح ذیل است:

الف ) تنظیم و تشکیل پرونده شخصیتی مددجویان.

ب ) بررسی مسائل و مشکلات خانوادگی و اجتماعی و رفتاری مددجویان و راهنمائی و ارشاد و ارائه نظرات مشورتی از طریق مصاحبه، مشاوره و راهنمائی و ...

ج ) ارائه نظرات کارشناسی به شورای طبقه بندی و انضباطی زندان.

د ) ارائه پیشنهاد در مورد اعطاء ملاقات مددجویان با خانواده و سایر اشخاص به رئیس زندان.

هـ ) تشویق و ترغیب مددجویان به شرکت در فعالیتهای گروهی در زندان.

و ) ارائه نظرات مشورتی به کارشناسان، مسئولین زندان و مقامات قضائی در جهت رفع مشکلات مددجویان با رعایت اصل سلسله مراتب.

ز ) ارائه نظرات مشورتی در خصوص مددجویان آزاد شده به مراجع ذیصلاح حسب ضرورت.

ح ) شناسائی و اظهار نظر در خصوص مددجویان واجد شرایط جهت معرفی به مراکز مراقبت بعد از خروج به مؤسسات خدمات اجتماعی حسب ضرورت.

ط ) بررسی وضعیت معیشتی و خانوادگی مددجویان از طریق مصاحبه با خانواده آنان و عندالاقتضاء، تهیه گزارش از وضعیت زندگی خانوادگی مددجو پس از هماهنگی با رئیس زندان.

ی ) جستجوی راه حلها، بهره گرفتن از عواطف درکار، یادگیری و تمرین مهارتهای جدید.

ک ) همکاری و تشریک مساعی با مسئولان و کارکنان ادارات روابط عمومی و فرهنگی تربیتی و سایر مراجع ذیربط.

ل ) همکاری با روانپزشکان و روانشناسان تربیتی به منظور شناخت علل ناسازگاری و ناراحتی های روانی مددجویان.

م ) ارتباط با مسئولان قضائی، اداری، اجرائی و انتظامی به منظور رفع مشکلات مددجو در حدود قوانین و مقررات مربوط، بعد از آزادی مددجو از زندان.

ن ) مذاکره با شکات مددجویان و تلاش در جهت جلب رضایت آنان.

س ) اتخاذ تدابیر لازم به منظور شناسائی مددجویان نیازمند جهت معرفی به انجمن حمایت از زندانیان و سایر مؤسسات حمایتی به منظور دریافت هرگونه کمک.

ع ) شناسائی و جلب همکاری افراد خیر داوطلب جهت کمک به مددجویان و معرفی آنان به مراجع ذیصلاح.

ف ) نظارت بر نحوه فعالیت مددیاران اجتماعی و بررسی پیشنهادات آنان.

ص ) شناسائی مددجویان نیازمند به امکانات توانبخشی و معرفی آنان به واحد های مربوطه حسب ضرورت.

ق ) تشکیل جلسات گروهی با مددجویان و استفاده از راهکارهای مناسب جهت ریشه یابی و حل مسائل و مشکلات آنان.

ماده 5 ـ مددکاران باید طبق سوگند نامه زیرسوگند یاد کنند و متن سوگند نامه را امضاء نمایند.

تبصره- سوگند نامه به شرح زیر است:
سوگند نامه مددکاری اجتماعی
بسم الله الرحمن الرحیم
*«من» به عنوان یک مددکار تعلیم یافته حرفه ای، در پیشگاه قرآن کریم به خداوند قادر متعال سوگند یاد می‌‌کنم که روابط حرفه ای خویش را بر طبق منشور اخلاقی مددکاری تنظیم و اجرا کنم و بدین وسیله رضایت درونی و ایمان و اعتقاد واقعی خویش را به این نکات ابراز می‌‌دارم:
* «من» نخستین تعهد و پیمان خویش را خدمت راستین به افراد، گروهها و جامعه می‌‌دانم، خدمتی که جهد در بهبود و پیشرفت شرایط اجتماعی را نیز شامل می‌‌گردد.
* «من» مسئولیت خدمتی را که به انجام دادنش مفتخرم با آغوش باز می‌‌پذیرم.
* «من» مسئولیت حرفه ای خویش را بر علایق شخصی ترجیح می‌‌دهم و می‌‌کوشم تا منافع شخصی را فدای مصالح عمومی کنم.
* «من» تعهد می‌‌کنم در پنهان داشتن اسرار مردم از گزند نامحرمان کوشا باشم و اصل راز داری حرفه ای را که از اصول مهم مددکاری است با آغوش باز می‌‌پذیرم.
* «من» به موازین علمی، یافته ها و عقاید صاحبنظران با دیده احترام می‌‌نگرم و طریق منطق را برای بیان و تعبیر آنها بر می‌‌گزینم.
* «من» به اصول حرفه ای مددکاری اجتماعی اعتقاد کامل دارم و اعمال و رفتار خود را بر مبنای علم، تجربه و مهارتهای مددکاری بنیان مینهم.
* «من» مسئولیت و وظیفه حرفه ای خود می‌‌دانم که عقاید و یافته های علمی و حرفه ای خویش را به خاطر پیشرفت برنامه های بهزیستی انسانها و گسترش خدمات اجتماعی، در اختیار بشریت قرار دهم و حمایتم را از این طرحها اعلام می‌‌دارم.
* «من» تعهد می‌‌کنم که در حفظ و حمایت جامعه بکوشم و در جلوگیری از اعمال غیر اخلاقی و ضد ارزشهای دینی که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی در جامعه صورت می‌‌گیرد، کوشا باشم.
* «من» آمادگی خویش را برای تقدیم خدمت لازم حرفه ای در هنگام رویدادهای ناگهانی و حوادث غیر منتظره عمومی اعلام می‌‌دارم.
* «من» بین گفتار و کردار خویش به عنوان یک فرد اجتماع، و بین گفتار و کردار حرفه ای خود به عنوان نماینده یک مؤسسه در جامعه فرق قائلم و با وضوح و صراحت شایسته این دو را از یکدیگر تشخیص و تمیز می‌‌دهم.
* «من» از این اصل که هر حرفه ای لازمه اش تعلیم و تربیت حرفه ای است پشتیبانی می‌‌کنم.
* «من» عهد می‌‌بندم که به ایجاد و حفظ شرایط لازمی که در مؤسسه های مختلف، مددکاران را قادر می‌‌سازد تا به مفاد منشور اخلاقی عمل کنند کمک کنم.
* «من» تعهد می‌‌کنم که در داوریهای حرفه ای، خواستها و عواطف خویشتن را معیار سنجش قرار ندهم، سعی می‌‌کنم که احساسات انسانها را درک کنم، از احساسات، تعصبات و پیشداوریهای شخصی دوری گزینم تا بدین وسیله به تجلی و کشف واقعیتها کمک کرده باشم.
* «من» برای تحقق بخشیدن به هدفهای این منشور، تعهدات و پیمانهای خویش را با توجه به حق تقدم موردها، آنطور که هر موقعیت ایجاد می‌‌کند انجام می‌‌دهم، اصول مددکاری را در نظر می‌‌گیرم و برای انجام دادن خدمت راهی را بر می گزینم که با روح و مفاد این منشور اخلاقی وفق دهد.

ماده 6 ـ وظایف مددیاران اجتماعی
وظایف مددیاران اجتماعی عبارتند از:
اجرای وظایف محوله از سوی مدیر زندان، مددکار مافوق از جمله امور ذیل:

الف ) کمک به تشکیل و تنظیم پرونده شخصیتی مددجویان با نظارت مددکار اجتماعی حسب ضرورت.

ب ) کمک به مددکاران اجتماعی در تشکیل جلسات گروهی با مددجویان و استفاده از راهکارهای مناسب جهت ریشه یابی و حل مسائل و مشکلات آنان با نظارت مددکار اجتماعی.

ج ) تشریک مساعی در درک و تشخیص مشکل مددجویان با مددکار اجتماعی.

د ) کمک به پیگیری پرونده قضائی مددجویان و عنداللزوم مطالعه آن با ارائه معرفی کتبی از زندان با نظارت مددکار اجتماعی.

هـ ) کمک به مددکار اجتماعی در خصوص جلب رضایت شکات.

و ) نگهداری و طبقه بندی کلیه گزارشها، تشکیل پرونده و انجام دیگر مکاتبات مربوط.

ز ) جمع آوری درخواستهای مددجویان و ارائه آن به مددکاران اجتماعی.

تبصره 1: مددیاران موظفند در جهت انجام مأموریتهای خود حسب نظر مقامات قضایی ذیربط همکاری لازم را معمول دارند.

تبصره 2: سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور می‌‌تواند جهت نیل به اهداف مندرج در ماده 3 این آئین نامه از خدمات مددکاران و مددیاران اجتماعی نهادها و مؤسسات دولتی و غیر دولتی و سایر اشخاص حقیقی به صورت افتخاری استفاده نماید.

ماده 7 ـ تشکیلات

1ـ در هر زندان واحد مددکاری با حضور تعداد کافی مددکار و مددیار تشکیل می‌‌شود.

2 ـ نظرات کارشناسی مددکاران باید به طور جدی ملحوظ نظر شورای طبقه بندی زندان و قاضی ناظر زندان قرار گیرد.

3 ـ محاکم و قضات اجرای احکام به هنگام پیگیری مشکلات مددجویان، باید حرمت مددکاران را محفوظ داشته و نظارت آنان را استماع و در حد مقدورات قانونی مورد عمل قرار دهند.

4 ـ آزادی مشروط زندانیان و عفو و تخفیف مجازات زندانیان و همچنین مرخصی و ملاقات آنان در مواقعی که مددکاران اجتماعی تشخیص می‌‌دهند توسط رئیس زندان پیگیری خواهد شد.

5 ـ انجمن حمایت زندانیان، اداره بهزیستی و سایر مؤسسات خیریه در حد مقدورات با مددکاران اجتماعی همکاری می‌‌کنند.

ماده 8 ـ واحد مددکاری آمار فعالیتهای ماهیانه خود را در 3 نسخه تهیه و به مدیر واحد خود، اداره کل اقدامات تأمینی در سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور و رئیس دادگستری حوزه قضائی ارسال می‌‌نماید.

ماده 9ـ بودجه واحد مددکاری در بودجه سالیانه هر اداره کل منظور و از محل اعتبارات مصوب پرداخت می‌‌شود.

ماده 10 ـ این آئین نامه مشتمل بر9 ماده و 4 تبصره بنا به پیشنهاد وزیر دادگستری و رئیس سازمان زندانها در تاریخ 26/6/79 به تصویب رئیس قوه قضائیه رسید.