قانونگذار شرکت های تضامنی و نسبی را جزء شرکت های اشخاص طبقه بندی کرده است. دلیل اینکه شرکت های تضامنی و نسبی را ذیل شرکت های اشخاص آورده اند، این است که در این نوع از شرکت ها شخصیت وجودی شرکا شرکت از اهمیت بالایی نسبت به سرمایه شرکت برخوردار است و گاهی حدود مسئولیت شرکا از میزان سرمایه آنها فراتر می رود؛ که در واقع نقطه مقابل شرکت های سرمایه قرار می گیرند.
تعریف شرکت تضامنی
در تعریف شرکت تضامنی، ماده ی 116 قانون تجارت 1311 مقرر می کند «شرکت تضامنی شرکتی است که در تحت اسم مخصوص برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می گردد ... ». اولین مشخصه ی اصلی شرکت تضامنی، مسئولیت تضامنی شرکای شرکت است و نیز از منطق ماده فوق الذکر چنین بر می آید که حداقل تعداد شرکا در این قسم شرکت ها دو نفر می باشد. در ادامه ماده مزبور آمده «... اگر دارائی شرکت برای تأدیه تمام قروض کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است. قراری که بین شرکا برخلاف این ترتیب داده شده باشد در مقابل غیر کان لم یکن (باطل) خواهد بود».
در تحلیل بخش دوم ماده مزبور، شریکی که تنها یک درصد از کل سرمایه ی شرکت تضامنی را دارا باشد، ممکن است ملزم به پرداخت همه بدهی های شرکت که هزاران بار از سرمایه ی وی در شرکت بیشتر است، گردد. قسمت انتهایی ماده 116، وصف آمره و الزامی بودن آن را بیان می کند؛ بدین صورت که هر ترتیبی راجع به مسئولیت شرکا خواه مندرج در شرکتنامه و یا استوار بر قرارداد خصوصی میان ایشان باشد، صرفاً نسبت به شرکا دارای اعتبار است و هیچ توافقی به موجب هر سندی نمی تواند مسئولیت تضامنی و نامحدود شرکا در برابر بستانکاران شرکت را تحت تأثیر قرار دهد.
نام گذاری شرکت تضامنی
نام شرکت های اشخاص (تضامنی و نسبی) از دو بخش تشکیل می شود. بخش اول نام خاص شرکت و بخش دوم نام یک یا چند تن از شرکا یا عباراتی با همان مضمون را شکل می دهد. در همین رابطه ماده 117 قانون تجارت 1311 مقرر می دارد «در اسم شرکت تضامنی باید عبارت (شرکت تضامنی) و لااقل اسم یک نفر از شرکا ذکر شود. در صورتی که اسم شرکت مشتمل بر اسامی تمام شرکا نباشد باید بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده است عبارتی از قبیل (و شرکا) یا (و برادران) قید شود».
ماده 123 قانون تجارت 1311 ناظر به انتقال سهم الشرکه شرکت تضامنی اشعار می دارد: « در شرکت تضامنی هیچ یک از شرکا نمی تواند سهم خود را به دیگری منتقل کند مگر به رضایت تمام شرکا». در این رابطه یادآوری این نکته ضروری است که حکم مندرج در ماده 123 آمره بوده و توافق یا ترتیب خلاف آن متصور نیست. ماده 125 قانون تجارت 1311 نیز مقرر می کند «هر کس به عنوان شریک ضامن در شرکت تضامنی موجودی داخل شود متضامناً با سایر شرکا مسئول قروضی هم خواهند بود که شرکت قبل از ورود او داشته اعم از اینکه در اسم شرکت تغییری داده شده یا نشده باشد. هر قراری که بین شرکا برخلاف این ترتیب داده شده باشد در مقابل اشخاص ثالث باطل خواهد بود». در نتیجه ابتدای زمان ورود شریک ضامن در مسئولیت تضامنی ایشان ملاک نیست، بلکه زمان تشکیل و ثبت شرکت ملاک عمل قرار می گیرد.
نحوه تشکیل شرکت تضامنی
شرایط تشکیل این شرکت ها عمدتاً همانند دیگر شرکت های تجاری است. در قانون تجارت جز یک مورد، مقرره ای که بتوان از آن شرط لازم تأسیس شرکت اشخاص را استنباط نمود به چشم نمی خورد. بنابراین، بایستی در لابه لای مقررات پراکنده آن قانون و نیز با دستیازی به قواعد عمومی اعمال حقوقی، شرایط ناظر به تشکیل این گونه شرکت ها را دسته بندی کرد.
به دلیل ماهیت شرکت های اشخاص و مسئولیت های ناشی از شراکت در این قسم شرکت ها، اهلیت مؤسسین و شرکا شایان توجه است. اعم حقوقدانان بیان داشته که برای شرکای شرکت های تضامنی اهلیت تجاری ضروری نبوده و دارا بودن اهلیت مدنی کفایت می نماید، در نهایت راه حل میانه ای را برگزیده اند که مطابق آن، هر صغیری را نمی توان به عضویت شرکت تضامنی پذیرفت، بلکه صغیر باید ممیز (قابلیت تشخیص سود و زیان) باشد و ولّی او نیز اجازه داده باشد.
شرایط شکلی ایجاد شرکت های اشخاص عمدتاً همان شرایطی است که برای تأسیس شرکت با مسئولیت محدود مقرر شده است. در شرکت های تضامنی تنظیم شرکتنامه از محوریت و اهمیت چشمگیرتری برخوردار است و شرط پذیرش درخواست ثبت از سوی اداره ی ثبت شرکت ها محسوب می شود. علاوه بر تنظیم شرکتنامه، مؤسسین شرکت باید گواهی بانک به پرداخت سرمایه نقدی و صورتجلسه ی ارزیابی و تسلیم سرمایه ی غیرنقدی را نیز به همراه دیگر مدارک تشکیل شرکت، به اداره ثبت شرکت ها ارائه کنند. برای تقویم و ارزشیابی سرمایه غیرنقد شرکا نیازی به جلب نظر کارشناس رسمی نمی باشد بلکه در ماده 122 قانون تجارت 1311 مقرر شده « در شرکت های تضامنی اگر سهم الشرکه یک یا چند نفر غیرنقدی باشد، باید سهم الشرکه مزبور قبلاً به تراضی تمام شرکا تقویم شود ».
ثبت شرکت تضامنی
ثبت شرکت گام پایانی و در عین حال مهمترین گام در تأسیس شرکت به شمار می رود. با عنایت به ماده ی 195 قانون تجارت 1311 که ثبت کلیه شرکت های تجاری را الزامی دانسته و با ملاحظه ضمانت اجرای کیفری سرپیچی از این الزام منعکس در ماده 2 قانون ثبت شرکت ها 1310، ثبت شرکت های اشخاص کامل کننده و مؤید همه شرایط تشکیل و از جمله شرایط شکلی چنین شرکت هایی می باشد.
مدارک لازم جهت ثبت شرکت تضامنی
- دو برگ تقاضانامه
- دو برگ شرکتنامه
- دو نسخه اساسنامه
- فتوکپی شناسنامه ی شرکا
- مجوز از مراجع ذیصلاح در صورت احتیاج
پس از ثبت شرکت، آگهی خلاصه شرکتنامه و پیوست های آن در روزنامه ی رسمی و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار مطابق ماده 197قانون تجارت و نظامنامه مربوطه منتشر گردد.