ماده 1 آیین ­نامه­ اصلاحی ثبت تشکیلات و مؤسسات غیرتجارتی مصوب 1337، نظر به مواد 584 و 585 ق.ت 1311 که به تشکیلات و مؤسسات غیرتجارتی اشاره­ مختصر داشته، مقرر می دارد: « مقصود از تشکیلات و مؤسسات غیرتجارتی مذکور در ماده 584 قانون تجارت 1311، کلیه تشکیلات و مؤسساتی است که برای مقاصد غیرتجارتی از قبیل امور علمی یا ادبی یا امور خیریه و امثالهم تشکیل می­­شود؛ اعم از آن­که مؤسسین و تشکیل­ دهندگان قصد انتفاع داشته یا نداشته باشند. ...».

با عنایت به ماده فوق شرط اصلی در مؤسسات غیرتجارتی را بودن یا نبودن قصد انتفاع ابراز داشته است و این قسم مؤسسات را به نوع مؤسسات ]غیرتجارتی[ انتفاعی و مؤسسات ]غیرتجارتی[ غیرانتفاعی تقسیم بندی می­نماید. به پیروی از همین تقسیم­ بندی،  ماده­ 2 آیین­ نامه­ اصلاحی 1337 مقرر می­دارد « تشکیلات و مؤسسات غیرتجارتی از لحاظ انطباق با مقررات این آیین­ نامه به دو قسمت تقسیم می­شوند؛

الف- مؤسساتی که مقصود از تشکیل آن جلب منافع و تقسیم آن بین اعضاء خود نباشد،

ب- مؤسساتی که مقصود از تشکیل آن ممکن است جلب منافع مادی و تقسیم منافع مزبور بین اعضا خود یا غیر باشد. مانند کانون­های فنی و حقوقی و ... ». (تهیه مطلب توسط مرجع حقوقی ایران)

نکته ­ای که در خصوص مؤسسات غیرانتفاعی لازم به ­ذکر است این است که قبل از ثبت این قسم مؤسسات، نیازمند مجوزهای مربوطه از ارگان­های صلاحیت­ دار می­باشند؛ برای مثال ثبت مؤسسات آموزشی نیازمند اخذ مجوز از وزارتخانه­ های فرهنگ و ارشاد، آموزش وپرورش و وزارت علوم وتحقیقات و فناوری می­باشد. نکته­ حائز اهمیت دیگر شیوه انتخاب نام برای این موسسات است به نحوی که نام مؤسسه نبایست از عناوین تشکیلات دولتی یا کشوری انتخاب شود. در همین رابطه تبصره­ ماده­ 1 مقرر می­ نماید: «تشکیلات و مؤسسات مزبور می­توانند عناوینی از قبیل انجمن، کانون یا بنگاه و امثال آن اختیار نمایند ولی اتخاذ عناوینی که اختصاص به تشکیلات دولتی و کشوری دارد از طرف مؤسسات مزبور ممکن نخواهد بود».  

مؤسسات غیرتجارتی نیز در هر سال  ملزم به تکمیل دفاتر روزنامه و کل می­ باشند و می بایست نسبت به پلمپ آن اقدام نموده و حساب­های خود را در آن درج نمایند. مطابق با ماده­ 7 ق.ت 1311: « دفتر روزنامه دفتری است که تاجر باید همه روزه مطالبات و دیون و داد و ستد تجارتی و معاملات راجع به اوراق تجارتی (از قبیل خرید و فروش و ظهرنویسی) و به ­طور کلی جمیع واردات و صادرات تجارتی خود را به هر اسم و رسمی که باشد و وجوهی را که برای مخارج شخصی خود برداشت می­ کند در آن دفتر ثبت نماید». در تعریف دفتر کل ماده 8ق.ت 1311 مقرر می­کند« دفتر کل دفتری است که تاجر باید کلیه­ معاملات را لااقل هفته ­ای یک مرتبه از دفتر روزنامه استخراج و انواع مختلفه آن را تشخیص و جدا کرده، هر نوعی را در صفحه­ مخصوصی در آن دفتر به­ طور خلاصه ثبت نماید».

تشکیل مؤسسات غیرتجارتی

در ثبت مؤسسات غیرتجارتی ماده 3 آیین­نامه اصلاحی 1337 مقرر می­کند« ثبت تشکیلات و مؤسسات مزبور در تهران در اداره ثبت شرکت­ها و در شهرستان­ها در اداره ثبت مرکز اصلی آن به عمل خواهد آمد». تبصره­ همین ماده در خصوص ثبت مؤسسات و تشکیلاتی که در خارج از کشور به ثبت رسید بیان می ­کند «ثبت مؤسسات و تشکیلات غیرتجارتی که در خارج از کشور به ثبت رسیده است فقط در تهران در اداره ثبت شرکت­ها به عمل خواهد آمد». (تهیه مطلب توسط مرجع حقوقی ایران)

شرایط و مدارک لازم برای ثبت مؤسسات غیرتجارتی

1- مؤسسات غیرتجارتی از پرداخت هزینه­ تعیین نام معاف می­ باشند

2- دو برگ تقاضانامه مؤسسه غیرتجارتی و تکمیل آن و امضاء ذیل تقاضانامه توسط کلیه مؤسسین

3- دو جلد اساسنامه مؤسسه که توسط مؤسسین تدوین می­گردد و امضاء ذیل تمام صفحات از سوی مؤسسین

4- دو نسخه صورت جلسه مجمع مؤسسین که به امضای تمام مؤسسین و (در صورت لزوم بازرسین شرکت برسد)

5- کارت ملّی برابر اصل­ شده کلیه مؤسسین و مدیر عامل در صورتی­که مدیرعامل خارج از هیئت مدیره باشد

6- فتوکپی شناسنامه و کارت ملی بازرسین، (در صورتی که بازرس پیش­بینی شده باشد)

7- معرفی نمایندگان، در صورتی که مؤسسین و اعضاء هیئت مدیره از بین اشخاص حقوقی باشند

8- ارائه تصویری از روزنامه رسمی آگهی تأسیس یا آخرین تغییرات آن

9- استعلام وضعیت هیئت مدیره اشخاص حقوقی مؤسس مبنی بر غیردولتی بودن آن­ها

10- در صورتی که مقداری از آورده­ مؤسسه، غیرنقدی باشد، تقویم آن توسط کارشناس رسمی دادگستری

11- اخذ مجوزهای لازم بنا به تشخیص کارشناس اداره ثبت شرکت­ها

12- اجازه ­نامه نیروی انتظامی در صورتی که موضوع از تشکیل مؤسسه جلب منافع و تقسیم سود بین اعضاء خود نباشد

(تهیه مطلب توسط مرجع حقوقی ایران)