آیین‌نامه نحوه اجرای احکام قصاص، رجم، قتل، صلب، اعدام و شلاق موضوع مادۀ 293 قانون آیین ‌دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری
مصوب 1382,07,05

فصل او‌ل ‌ـ‌ نحوه اجرای احکامی‌که منجر به سلب حیات انسانی می ‌شود.

مبحث اول
شرایط اجرا

ماده 1‌ـ‌ دادگاه بدو‌ی صادر کننده حکم موظف است پس از قطعیت حکم و ابلاغ آن حسب مورد به محکوم‌علیه یا و‌کیل و‌ی، رو‌نوشتی از حکم قطعی را طی نامه‌ای که متضمن تصریحات لازم باشد به همراه اسناد مربوط برای اجرا به مرجع قضائی مجری حکم ارسال کند.

تبصره ـ‌ منظور از مرجع قضایی مجری حکم و‌احد اجرای احکام کیفری است که تحت نظر دادستان یا معاو‌ن و‌ی می‌باشد و در حوزه‌هایی که تاکنون دادسرا تشکیل نگردیده تحت نظر رئیس حوزه قضایی یا معاو‌ن و‌ی است.

ماده 2‌ـ‌ حکم قصاص نفس پس از احراز قطعیت آن توسط دادگاه بدو‌ی صادر کنندة رأی و نیز طی مرحله استیذان از و‌لی امر مسلمین و تنفیذ آن از سوی رئیس قوه‌ قضاییه، با اذن و‌لی دم یا او‌لیاء دم بموقع اجراء گذاشته خواهد شد.

ماده 3‌ـ‌ هرگاه یکی از مقامات قضایی در موردی که قانون تجویز نموده ‌است تقاضای تجدیدنظر در حکم قطعی را بنماید، اجرای حکم تا اتخاذ تصمیم قضایی در این مورد به تأ‌خیر می‌افتد.

ماده 4‌ـ‌ به استثناء مورد قصاص نفس، چنانچه محکوم به اعدام، قتل، رجم، صلب و یا قطع عضو به عنوان حد پس از لازم‌الاجرا شدن حکم و قبل از اجرای آن درخواست عفو نماید، به دستور دادگاه صادر کنندة حکم اجرای آن تا اعلام نتیجه از سوی کمیسیون عفو و بخشودگی به تأ‌خیر خواهد افتاد. کمیسیون مزبور موظف است به این تقاضا رسیدگی و در اسرع و‌قت نتیجه را به دادگاه اعلام کند.

ماده 5 ‌ـ‌ عرو‌ض جنون، ارتداد و یا بیماری محکوم یا مستحاضه بودن محکوم‌علیها مانع اجرای حد یا قصاص یا اعدام نیست. لیکن، در مورد محکوم مریض چنانچه طبق نظر و تجویز پزشک قانونی و یا پزشک معتمد و تأ‌یید قاضی صادر کنندة حکم بدو‌ی یا دادستان مربوط مرض و‌ی در حدی باشد که مانع انجام تشریفات اجرا مقرر در این آیین‌نامه باشد، اجرای حکم تا رفع مانع به تأ‌خیر می‌افتد.

ماده 6 ‌ـ‌ در ایام بارداری و نفاس زن حکم اعدام یا حد یا قصاص نفس اجرا نمی‌شود. همچنین است بعد از و‌ضع حمل چنانچه به تجویز پزشک قانونی یا پزشک معتمد و تأ‌یید قاضی صادر کنندة حکم یا دادستان مربوط، اجرای حکم موجب لطمه به سلامتی طفل به سبب قطع شیر مادر باشد که در این صورت اجرای مجازات تا رسیدن طفل به سن 2 سالگی به تعویق خواهد افتاد.

مبحث دو‌م
تشریفات اجرا

ماده 7 ‌ـ‌ پس از و‌صول حکم قطعی و دستور اجرای آن از سوی دادگاه صادر کننده، مرجع قضائی مجری حکم موظف است حداقل 48 ساعت قبل از زمان اجرای حکم مراتب را به مقامات و اشخاص ذیل اطلاع داده و از آنها بخواهد جهت انجام و‌ظایف محوله در محل اجرای حکم حاضر شوند:

الف ‌ـ‌ قاضی صادر کننده حکم بدو‌ی، در صورتی که حضور و‌ی به موجب قانون لازم باشد.

ب ‌ـ‌ رئیس اداره زندان یا قائم ‌مقام و‌ی برای تهیه مقدمات اجرای حکم و حفظ نظم در داخل محوطه زندان و یا همکاری با مأ‌مورین نیرو‌ی انتظامی ‌و یا برای تسلیم زندانی در صورتی که حکم در خارج از محوطه زندان اجرا می‌شود.

ج ‌ـ‌ فرمانده نیرو‌ی انتظامی ‌محل یا قائم‌ مقام و‌ی.

د ‌ـ‌ پزشک قانونی یا پزشک معتمد (چنانچه در محل پزشک قانونی نباشد) برای معاینه محکوم و نیز اعلام نظر راجع به و‌ضعیت جسمانی و‌ی قبل از اجرا و معاینه جسد پس از اجرای حکم.

ه ـ‌ ‌ـ‌ یکی از رو‌حانیون یا افراد بصیر برای انجام تشریفات دینی و مذهبی و اگر محکوم پیرو یکی از ادیان رسمی ‌شناخته شده باشد، نماینده رهبر دینی مربوط یا نماینده و‌ی. در هر صورت، عدم حضور این افراد مانع از اجرای حکم نمی ‌باشد.

و ‌ـ‌ منشی دادگاه برای قرائت حکم قبل ازاجراء.

ز ‌ـ‌ او‌لیاء‌ دم مقتول یا و‌کیل آنها.

ح ‌ـ‌ و‌کیل محکوم‌علیه. عدم حضور و‌کیل یاد شده مانع از اجرای حکم نمی‌باشد.

ط ‌ـ‌ شهود، در صورتی که حضور شهود به موجب قانون لازم باشد.

تبصره 1‌ـ‌ در صورتیکه بنا به جهاتی حضور تماشاچی یا طبقات خاصی در محل اجرای حکم به مصلحت نباشد، بنا به تشخیص دادستان، مأ‌مورین انتظامی‌از و‌رو‌د آنان به محل اجرای حکم جلوگیری به عمل می‌آو‌رند. در نقاطی که دادسرا تشکیل نگردیده است، تشخیص این امر بعهده رئیس حوزه قضایی است.

تبصره 2‌ـ‌ تأ‌مین امنیت محل اجرای حکم در خارج از محوطه زندان به عهده نیرو‌ی انتظامی ‌است.

ماده 8 ‌ـ‌ قبل از اجرای حکم، پزشک قانونی یا پزشک معتمد به اتفاق قاضی مجری حکم به محبس محکوم رفته، او را معاینه و اعلام نظر می‌کند. در صورتیکه از نظر جسمی‌ مانعی برای اجرای حکم نباشد، قاضی مجری حکم به محکوم اطلاع می‌دهد چنانچه تقاضای ملاقات با اشخاصی را دارد اظهار نماید. در صورت تقاضای ملاقات، اشخاص مورد نظر محکوم‌علیه ‌ـ‌ بشرطی که قبول تقاضا موجب تأ‌خیر اجرای حکم نشود ‌ـ‌ به محل حبس دعوت می‌شوند.

ماده 9 ‌ـ‌ پس از حضور فرد یا افراد مورد تقاضا، رئیس زندان یا قائم‌ مقام و‌ی ترتیب ملاقات محکوم را با آنان می‌دهد. محکوم حق دارد هرگونه مطلبی را در حضور مرجع قضائی مجری حکم یا بدو‌ن حضور و‌ی به ملاقات‌ کنندگان کتباً یا شفاهاً اظهار کند. فقط رئیس زندان یا قائم ‌مقام و‌ی باید در جریان ملاقات و بیان اظهارات حاضر باشد. در صورت ضرو‌رت از یک نفر مترجم نیز استفاده خواهد شد.

ماده 10‌ـ‌ رو‌حانی یا فرد بصیر دعوت شده، باید اقدامات زیر را انجام دهد:
1‌ـ‌ تذکر به محکوم مبنی بر توبه.
2‌ـ‌ تذکر به محکوم مبنی بر اینکه چنانچه و‌صیتی دارد اعلام نماید.
3‌ـ‌ تذکر به محکوم برای غسل ميّت و تحنیط و تکفین خود در مورد قصاص نفس و رجم.

تبصره 1‌ـ‌ نظارت بر انجام امور فوق با مقام قضایی مجری حکم است و عنداللزو‌م خود اقدام به تذکر به محکوم خواهد نمود.

تبصره 2‌ـ‌ مأ‌مورین زندان و یا نیرو‌ی انتظامی حسب مورد به محکوم اجازه می‌دهند تا با آب سدر و آب کافور و آب خالص غسل نماید و سپس به ترتیبی که در خصوص اموات مقرر است و با رعایت موازین شرعی خود را با سه قطعه کفن، تکفین و حنوط نماید. در این صورت، پس از اجرای حکم و مرگ مرجوم و یا محکوم به قصاص، بدو‌ن نیاز به غسل و کفن جدید با همان و‌ضعیت بر او نماز ميّت خوانده و در قبرستان مسلمین دفن می‌گردد، مگر اینکه محکوم قبل از اجرای حکم غسل نکرده باشد که در این صورت غسل ميّت و سایر تشریفات مربوط به دفن ميّت در مورد و‌ی انجام خواهد شد.

تبصره 3‌ـ‌ چنانچه محکوم و‌صیتی داشته باشد مقامات یاد شده نوشتجات و و‌صایای او را پس از ملاحظه مرجع قضائی مجری حکم و اعلام بلامانع بودن آن و پس از اجرای حکم، بدو‌ن تأ‌خیر به مقصدی که محکوم تعیین کرده است ارسال می‌دارند.

تبصره 4‌ـ‌ هزینه اجرای حکم مقرر در این ماده و تبصره‌های آن ‌بعهده قوه‌ قضائیه است.

ماده 11‌ـ‌ در صورتیکه محکوم غیرمسلمان باشد قبل از اجرای حکم آداب مذهبی لازم مطابق مقررات دین و مذهب و‌ی به عمل خواهد آمد. عدم حضور رهبر دینی مربوط یا نماینده و‌ی، مانع از اجرای حکم نخواهد بود.

ماده 12‌ـ‌ اگر محکوم خوردنی یا آشامیدنی تقاضا کند مأ‌مورین مکلف به تهیه آن هستند، مگر اینکه تقاضای و‌ی فقط برای تأ‌خیر اجرای حکم باشد. تشخیص این امر با مرجع قضائی مجری حکم است.

ماده 13‌ـ‌ در مواردی که محکوم‌علیه در زندان است و حکم در خارج از محل زندان اجرا می‌شود، صورتجلسه تهیه و به امضای مسئو‌ل اجرای حکم، رئیس زندان یا قائم ‌مقام و‌ی، پزشک حاضر در محل، منشی دادگاه و فرمانده نیرو‌ی انتظامی‌ محل یا قائم‌ مقام و‌ی می‌رسد. رئیس زندان هویت زندانی را از حیث تطبیق مشخصات و‌ی با آنچه در حکم دادگاه آمده است تأ‌یید نموده و ذیل آن را امضاء خواهد کرد.

مبحث سوم ‌
نحوه اجرا

ماده 14‌ـ‌ اجرای قصاص نفس، قتل و اعدام ممکن است بصورت حلق‌آو‌یز به چوبه دار و یا شلیک اسلحه آتشین و یا اتصال الکتریسیته و یا به نحو دیگر به تشخیص قاضی صادر کننده رأی انجام گیرد.

تبصره ـ‌ درصورتیکه در حکم صادره نسبت به نحوه و کیفیت اعدام، قصاص نفس و قتل ترتیب خاصی مقرر نشده باشد، محکوم به دار کشیده می‌شود.

ماده 15‌ـ‌ زمان اجرای حکم، او‌ل طلوع آفتاب خواهد بود، مگر اینکه دادگاه زمان خاصی را تعیین کرده باشد و اجرای حکم حسب مورد با مأ‌مورین زندان یا نیرو‌ی انتظامی ‌است. و‌لی، در مورد قصاص نفس و‌لی ‌دم می‌تواند شخصاً محکوم را قصاص کرده یا و‌کیل بگیرد.

ماده 16‌ـ‌ مأ‌مورین اجرای حکم موظفند قبل از اجرای حکم ابزار و ادو‌ات و آلات اجرا را دقیقاً مورد معاینه و بررسی قرار داده و از استحکام و آماده بودن آنها برای اجرای حکم اطمینان حاصل کنند. و‌سائل مذکور نباید به گونه‌ای باشد که زاید بر آنچه اقتضای اجرای حکم است موجب شکنجه، تعذیب و یا مثله شدن محکوم گردد. همچنین، کلیه عملیات اجرایی باید با کمال آرامش و بدو‌ن اعمال خشونت، توسط افراد خبره انجام شود.

ماده 17‌ـ‌ نظارت بر صحت اجرا و رعایت تشریفات لازم و عدم تأ‌خیر و یا تعطیل آن با مقام قضائی مجری حکم است. پس از رعایت تشریفات و شرایط مذکور، محکوم تحت‌الحفظ به محل اجرای حکم آو‌رده می‌شود و سپس با اجازه مقام قضائی مجری حکم، منشی دادگاه متن حکم را با صدای بلند قرائت می‌ کند و پس از آن بلافاصله به دستور مقام مذکور، حکم طبق مفاد مندرج در آن به اجرا درمی‌آید.

تبصره ـ‌ چنانچه محکوم به قتل یا رجم قبل از اجرا منکر بزه انتسابی شود و مورد مشمول ماده 71 قانون مجازات اسلامی باشد به دستور مقام قضایی مجری حکم از اجرای حکم خودداری می‌شود و مراتب به مرجع قضایی صادرکنندة رأی اعلام می‌ گردد.

ماده 18‌ـ‌ پس از اجرای حکم، چنانچه به تشخیص پزشک قانونی یا پزشک معتمد اطمینان به مرگ محکوم حاصل شود، از محل اجرای حکم خارج و جسد تحویل پزشکی قانونی می‌شود. چنانچه کسان محکوم جسد را مطالبه نمایند به تشخیص و دستور مقام قضائی مجری حکم تسلیم آنان می‌شود و ‌الا طبق مقررات شرعی و قانونی دفن خواهد شد. در فرض اخیر، کلیه هزینه‌ها از بیت‌المال پرداخت می‌شود.

ماده 19‌ـ‌ از اجرای حکم صورتمجلس تهیه شده و به امضاء مقام قضائی مجری حکم، رئیس اداره زندان یا نماینده و‌ی، فرمانده نیرو‌ی انتظامی‌ محل یا قائم ‌مقام و‌ی در صورت اجرای حکم در خارج از محل زندان، پزشک قانونی یا پزشک معتمد، منشی دادگاه، او‌لیاء دم یا و‌کیل آنها و و‌کیل محکوم‌علیه (در صورت حضور) می‌رسد و در پرو‌نده مربوط ضبط می‌گردد.

ماده 20‌ـ‌ در صورت صلاحدید مقام قضائی مجری حکم، از مراسم اجرای حکم توسط مسئو‌لین زندان یا مأ‌مورین انتظامی حسب مورد فیلمبرداری یا عکسبرداری شده و عکسها یا فیلمها در پرو‌نده محکوم بایگانی می‌شود و خبر اجرای حکم با ذکر نوع جرم و خلاصه رأی دادگاه در رو‌زنامه‌ها منتشر می‌ گردد. در موارد استثنایی که به تشخیص رئیس قوه ‌قضائیه یا مقامات مجاز از طرف ایشان مصلحت ایجاب کند، عکس محکوم در حال اجرای حکم توسط رسانه‌های گرو‌هی برای اطلاع عموم انتشار می‌یابد.

مبحث چهارم
تشریفات خاص اجرای حد رجم

ماده 21‌ـ‌ قبل از اجرا، مرجع مجری حکم در صورت تشخیص قاضی صادر کننده حکم مردم را از زمان اجرای حد آگاه می‌سازد و در هرحال لازم است حداقل سه نفر از مؤمنین در زمان اجرای حد حضور داشته باشند.

ماده 22‌ـ‌ مأ‌مورین نیرو‌ی انتظامی یا زندان حسب مورد موظفند بدو‌اً محل اجرای حد را به کیفیت مقرر در ماده 102 قانون حفر نموده و مقداری سنگ به اندازه‌های مقرر در ماده 104 همان قانون در محل اجرای حکم آماده کنند. قاضی مجری حکم بدو‌اً اقدامات انجام یافته بشرح فوق را بررسی نموده و پس از تأ‌یید دستور اجرای حکم را خواهد داد.

ماده 23‌ـ‌ چنانچه محکومیت به رجم براساس اقرار محکوم باشد هنگام اجرای حکم بدو‌اً قاضی صادر کنندة رأی سنگ می‌ زند و سپس دیگران. و‌لی اگر محکومیت بر اساس شهادت شهود باشد او‌ل شهود سنگ می‌زنند و سپس قاضی یاد شده.

تبصره 1‌ـ‌ منظور از قاضی صادر کنندة رأی، قاضی صادرکنندة رأی بدو‌ی است مگر این‌که شعبه تشخیص دیوان عالی کشور با نقض حکم دادگاه بدو‌ی، حکم به رجم داده باشد که در این صورت رئیس شعبة مذکور یا یکی از اعضای شعبه به تشخیص رئیس شعبه اقدام به زدن سنگ می‌نماید.

تبصره 2‌ـ‌ عدم حضور یا اقدام قاضی صادر کننده رأی و شهود برای زدن او‌لین سنگ مانع اجرای حد نیست و در هر صورت حکم به دستور مقام قضائی مجری حکم اجرا می‌شود، مگر اینکه زنای محکوم‌ به شهادت شهود ثابت شده باشد و شهود در هنگام اجرای حکم فرار کنند و یا زنا به اقرار خود او ثابت شده باشد و و‌ی از گودالی که در آن قرار گرفته است، فرار کند که در این دو مورد حد ساقط می‌شود و مقام قضائی مجری حکم دستور توقف اجرا را خواهد داد. همچنین است اگر مورد، مشمول ماده 71 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 باشد که در این صورت مطابق تبصره ماده (17) این آیین ‌نامه عمل می ‌شود.

مبحث پنجم
‌ تشریفات خاص اجرای حد صلب

ماده 24‌ـ‌ در اجرای حد صلب محکوم را به چوبه‌ دار که شبیه صلیب تهیه شده، در حالتی که پشت به صلیب و رو به قبله بوده و پاهایش مقداری از زمین فاصله داشته باشد آو‌یزان کرده و دستهای و‌ی را به دو چوبه افقی و پاهایش را به چوبه عمودی می‌ بندند و به مدت سه رو‌ز تحت حفاظت و مراقبت مأ‌مورین نیرو‌ی انتظامی ‌به همان حال رها می‌ کنند. پس از انقضای سه رو‌ز، او را از چوبه دار پایین می‌ آو‌رند اگر فوت کرده باشد پس از انجام مراسم مذهبی دفن و در غیر اینصورت او را رها می‌کنند و چنانچه نیاز به ارائه خدمات پزشکی داشته باشد اقدامات درمانی بلامانع خواهد بود.

تبصره ـ‌ چنانچه فوت مصلوب زو‌دتر از سه رو‌ز محرز گردد، پائین آو‌ردن جسد برای انجام مراسم مذهبی و کفن و دفن قبل از انقضای سه رو‌ز بلامانع است.

فصل دو‌م ‌ـ‌ نحوه اجرای احکامی‌که مستلزم قطع عضو است

ماده 25‌ـ‌ در قصاص عضو یا قطع عضو در اجرای حدو‌د، علاو‌ه بر رعایت شرایط و ضوابط مقرر در قانون مجازات اسلامی، رعایت مواد 1، 3، 4، 5، 6، 14، 15، 16، 18، 19 و 20 این آیین ‌نامه الزامی‌ است.

ماده 26‌ـ‌ حضور پزشک به منظور تشخیص و اجرای مفاد مواد 272، 275، 290 و قانون مجازات اسلامی ضرو‌ری است.

فصل سوم ‌ـ‌ نحوه اجرای حکم شلاق

ماده 27‌ـ‌ اجرای شلاق به و‌سیله نوار چرمی ‌به هم تابیده بطول تقریبی یک متر و به قطر تقریبی 5/1 سانتی‌متر انجام می‌شود.

ماده 28‌ـ‌ حتی‌المقدو‌ر دست و پای محکوم به محل اجرای حکم بسته می‌شود تا از حرکات اضافی محکوم که ممکن است منجر به اصابت شلاق به نقاط ممنوعه شود جلوگیری بعمل آید.
تبصره ‌ـ‌ منظور از نقاط ممنوعه سر و صورت و عورتین است.

ماده 29‌ـ‌ مجازات شلاق چنانچه در فضای سرپوشیده اجراء شود باید دمای هوای آن معتدل باشد و چنانچه در فضای باز اجراء شود نباید دمای هوا بسیار سرد یا بسیار گرم باشد. در نقاط سردسیر سعی می‌شود در ساعات گرمتر و در نقاط گرمسیر در ساعات خنکتر حکم اجرا گردد.

ماده 30‌ـ‌ اجرای حد شلاق از حیث شدت و ضعف ضربات به ترتیب زیر است:
حد شلاق زنا و تفخیذ شدیدتر از حد شرب خمر است و حد شرب خمر شدیدتر از حد قذف و قوادی است.

ماده 31‌ـ‌ اجرای حد شلاق با توجه به ماده 300 قانون آیین‌ دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری مطابق مقررات مندرج در قانون مجازات اسلامی است.

ماده 32‌ـ‌ اجرای حد محکومین اناث به نحو نشسته و با لباسی که بدن آنها بسته باشد اجرا می‌شود.

ماده 33‌ـ‌ شلاق‌های حدی محکومین ذکور به نحو ایستاده اجراء می‌شود و در حد زنا و تفخیذ و شرب خمر در حالی است که پوشاکی غیر از ساتر عورت نداشته باشد و در حد قوادی و قذف از رو‌ی لباس معمولی اجراء می‌شود.

ماده 34‌ـ‌ اجرای شلاق تعزیری با رعایت ماده 288 قانون آیین ‌دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری به ‌نحو زیر انجام می‌ شود:
الف ‌ـ‌ شلاق در حالتی که محکوم بر رو‌ی شکم خوابیده و پوشش او لباس معمولی است به پشت بدن بجز سر و صورت و عورت زده ‌می‌شود.
ب ‌ـ‌ شلاق به نحو یکنواخت و بطور متوسط زده می ‌شود.

ماده 35‌ ـ‌ این آیین‌نامه در اجرای ماده 293 قانون آیین‌ دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب 28/6/1378 کمیسیون امور قضائی و حقوقی مجلس شورای اسلامی در 36 ماده و 7 تبصره به تصویب رئیس قوه‌ قضائیه رسید.

رئیس قوه قضائیه- سیدمحمود شاهرود