نظامنامه تعیین وظائف محققین ثبت اسناد و املاک مملکتی
مصوب 1309,02,14با اصلاحات و الحاقات بعدی

نظر بمواد ۵ و ۶ و ۹ قانون ثبت اسناد و املاک مصوب ۲۱ بهمن ۱۳۰۸ مقرر میدارد:

فصل اول
در تعیین و صلاحیت محققین ثبت

ماده اول ـ محققین ثبت از میان مستخدمین دولت که لااقل 25 سال سن و اطلاعات کافی متناسب با این شغل داشته باشند معین میکردند [میگردند].

ماده دوم ـ در موارد ذیل رسیدگی بدعاوی بین معترضین و مستدعیان ثبت جز در حوزه‌ که محقق ثبت برای آن معین نشده از خصائص محقق ثبت خواهد بود.
1ـ در صورتیکه میزان اختلاف از هزار تومان تجاوز نکند.
2ـ در صورتیکه تقاضای ثبت راجع به قنات یا چشمه سار مشاع و یا هر ملک مشاع دیکری [دیگری] بوده و سهام قنات یا چشمه‌ سار یا ملک مجموعا بیش از سهام واقعی ملک یا قنات یا چشمه‌ سار بشود و سهم هر یک از شرکاء یک هزار تومان یا کمتر باشد.

ماده سوم ـ در مورد ماده فوق رای محقق ثبت قابل استیناف بوده و شاکی میتواند تا ده روز پس از ابلاغ رای به نزدیک ترین محگمه [محکمه] بدایت شکایت استینافی کند رائیکه از محکمه مزبور استینافا صادر میشود قابل تمیز نخواهد بود.
محقق ثبت باید در ضمن رای خود حق استیناف مذکور فوق را ذگر [ذکر] کرده و محگمه [محکمه] را هم که باید استینافا رسیدگی کند صریحا معین نماید- عرضحال استینافی از مخارج محکمه معاف نبوده و باید به آن مطابق مقررات قانونی الصاق تمبر بشود.

ماده چهارم ـ در مورد قنوات و چشمه‌سارها و املاک مشاعه هرگاه سهام ملک یا قنات و یا چشمه‌ سار بترتیب مذکور در ماده 8 قانون ثبت اسناد و املاک مصوبه 21 بهمن ماه 308 [1308] مجموعا بیش از سهام واقعی ملک یا قنات یا چشمه‌ سار باشد محقق ثبت بدون رعایت حد نصاب مذکور در ماده 2 این نظامنامه رسیدگی کرده رای خواهد داد.
کسانیکه در این مورد به رای محقق ثبت تسلیم نباشند در صورتیکه سهم هر یک از آنها بیش از هزار تومان باشد معترض تلقی شده و میتوانند تا دو ماه پس از ابلاغ رای نسبت به تقاضای ثبت سایر شرکاء ملک و قنات و یا چشمه‌ سار بمحگمه [محکمه] صلاحیت دار عرضحال بدهند.

ماده پنجم ـ دعوای ناشی از تقاضای ثبت هر ملک بآید بمحققی رجوع شود که در اداره یا دایره ثبت اسناد محل وقوع ملک ماموریت دارد.

ماده ششم ـ در صورتیکه در یک اداره یا دایره ثبت اسناد محققین ثبت متعدد باشند تقسیم کارها بعهده محقق اول خواهد بود.

فصل دوم
در عرضحال و ترتیب رسیدگی

مبحث اول ـ در عرض حال و احضار

ماده هفتم ـ در مواردیکه رسیدگی بدعوی داخل در صلاحیت محقق ثبت باشد معترض باید در ظرف شصت روز از تاریخ تسلیم اعتراض باداره ثبت بمحقق ثبت مراجعه نموده و عرضحال بدهد.

ماده هشتم ـ عرضحال ممکن است کتبی یا شفاهی باشد بعرضحال کتبی- که ممکن است روی اوراق مخصوص نبوده و خطی باشد- سواد رسید اعتراض که بموجب ماده 82 قانون ثبت اسناد و املاک مقرر است ضمیمه خواهد بود اگر عرضحال شفاهی باشد سواد مزبور باید بمحقق ثبت تسلیم شود محقق آنرا در دوسیه عمل ضبط نموده و از عرضحال شفاهی خلاصه ترتیب داده بامضای معترض میرساند هرکاه [هرگاه] معترض سواد نداشته باشد این نکته بوسیله محقق در دوسیه قید خواهد شد.

ماده نهم ـ در موقع تقدیم عرضحال اعم از کتبی یا شفاهی باید نکات ذیل معین شده و اسناد ذیل به محقق ثبت داده شود.
1ـ اسم و اسم خانواده و شغل و محل اقامت معترض و مستدعی ثبت
2ـ محل وقوع ملک مورد اعتراض بطور صریح
3ـ قیمت مدعابه
4ـ اسامی شهود اگر باشند
5ـ سواد تمام مدارک ادعا

تبصره ـ معترضی که شفاها عرضحال داده میتواند بجای دادن سواد مدارک ادعا اصل آنها را بمحقق ثبت ارائه دهد در این صورت محقق ثبت مفاد و تاریخ مدارک را در دفتر خود ثبت کرده و اصل را در همان وقت بمعترض رد میکند تا در موقع رسیدگی بمحقق یا مستدعی ثبت اگر تقاضا کرد اصل مدارک مجددا ارائه شود.

ماده دهم ـ بعرض حال معترض الصاق تمبر نشده و از معترض مخارج محاکمه ابتدائی اخذ نخواهد شد.

ماده یازدهم ـ بعد از وصول عرضحال محقق ثبت با رعایت یک روز برای هر شش فرسخ مسافت طرف را برای روز جلسه که معین مینماید احضار میگند [میکند] ولی موعد مقرر برای حضور مدعی‌علیه نباید از تاریخ ابلاغ احضارنامه بمدعی‌ علیه کمتر از یک روز باشد احضاریه در دو نسخه بوده یکی بمستدعی ثبت تسلیم و دیکری [دیگری] بامضاء او رسیده به محقق ثبت تسیلم می‌گردد:

ماده دوازدهم ـ در ابلاغ احضاریه مفاد مواد 29و28و29و30و31و32 قانون اصول محاکمات حقوقی مصوبه رمضان و ذی قعده 1329 قمری رعایت خواهد شد.

مبحث دوم ـ در رسیدگی

۱ـ در کلیات

ماده سیزدهم ـ در موعد مقرر طرفین باید یا شخصا حاضر کردند [گردند] و یا وکیل ثابت ‌الوکاله بفرستند

ماده چهاردهم ـ انتخاب وکیل از میان وکلاء مجاز عدلیه اجباری نیست لیکن اگر اشخاصی بخواهند شغل خود را وکالت در امور ثبت و محاکمه در محضر محققین ثبت قرار دهند باید تحصیل جواز مخصوص نموده از مقررات وزارت عدلیه تبعیت نمایند - هر وکیل ثبت که از عهده انجام امور محوله بخود برنیامده یا سوء اخلاق نشان بدهد ممنوع‌الوکاله خواهد شد. هرکس در ظرف یک سال در بیش از سه امر ثبت یا بیش از سه دعوی ثبت وکالت کرده باشد مشتغل بشغل وکالت محسوب خواهد شد.

ماده پانزدهم ـ محقق ثبت باید در جلسه اول بطرفین تکلیف صلح کند و اگر در همان جلسه طرفین اصولا حاضر برای صلح نشدند محقق رسیدگی کرده حکم خواهد داد

ماده شانزدهم ـ ارجاع بحکمیت فقط وقتی ممکن است که طرفین تراضی نمایند

ماده هفدهم ـ محقق ثبت باید خلاصه مذاکرات هر یک از طرفین را در دوسیه امر قید و بمهر یا امضای او برساند و اگر طرفین یا یکی از آنها سواد نداشته باشد این نکته باید در صورت جلسه قید شود.

۲ـ در اسناد کتبی

ماده هیجدهم ـ محقق ثبت باید کلیه اسناد کتبی مربوط بدعوی را که طرفین ابراز می‌کنند مورد مداقه قرار دهد خواه اسناد مزبوره رسمی باشد و خواه عادی.

ماده نوزدهم ـ اعتبار اسناد رسمی همان است که بموجب قانون اصول محاکمات حقوقی و قانون ثبت اسناد و املاک مقرر است

ماده بیستم ـ هیچیک از متداعیین نمی‌توانند نسبت بسندی که خودش داده و آنرا امضا کرده و یا از طرف او داده شده و بامضاء او رسیده است اظهار بی‌اطلاعی کند و هرکاه [هرگاه] بخواهند آن سند را رد نماید یا باید نسبت به آن ادعای جعلیت کند و یا مدلل نماید که آن سند بجهتی از جهات قانونی از اعتبار افتاده است

ماده بیست و یکم ـ اگر نسبت به سندی که برای صدور حگم [حکم] اهمیت دارد اقامه دعوی جعل شود محقق ثبت باید بطرفیکه آن سند را ابراز کرده تکلیف نماید که آنرا پس بگیرد هرکاه [هرگاه] صاحب سند باین تکلیف راضی نشد و طرف مقابل هم ادعای جعلیت را پس نگرفت محقق ثبت بدعوی جعل رسیدگی کرده قرار مقتضی صادر می گند [می کند] مکر [مگر] اینکه مدعی جعلیت را نیز معرفی کرده باشد که در این صورت محقق ثبت امر را جاعل بپارکه بدایت حوزه‌ که در آنجا ماموریت دارد احاله میکند.

ماده بیست و دوم ـ هرکاه [هرگاه] محقق ثبت در نتیجه رسیدگی بدعوی جعل قرار جعلیت سند را صادر نماید سند مزبور را باید با سواد قرار خود نزد مدعی‌العموم بدایت که در حوزه آن ماموریت دارد ارسال کند.

2[3]ـ در معاینه محلی و عقیده اهل خبره

ماده بیست و سوم ـ معاینه محلی بخواهش یکی از متداعیین یا به نظر خود محقق ثبت بعمل میاید.

ماده بیست و چهارم ـ معاینه در حضور محقق ثبت و متداعیین و لااقل دو نفر شاهد طرف اعتماد که کتبا یا شفاها احضار شده باشند بعمل می‌آید.

ماده بیست و پنجم ـ هرگاه متداعیین و یا شهودی که قبلا برای معاینه محلی احضار شده‌اند در موعد مقرر حاضر نشوند عدم حضور آن ها مانع از انجام معاینه نمی‌شود- غائبین حق شکایت نخواهند داشت.

ماده بیست و ششم ـ محقق ثبت می‌تواند بتقاضای یکی از طرفین و یا بنظر خود اطلاعات اهل خبره را بخواهد در این صورت متداعیین به تراضی یک یا سه نفر اهل خبره انتخاب میکند و هرگاه تراضی نشد عده لازم را خود محقق ثبت معین میکند در این صورت طرفین مطابق ماده 28 این نظامنامه حق رد آنها را خواهند داشت.

ماده بیست و هفتم ـ از معاینه محلی و اظهارات اهل خبره صورت‌ مجلسی بامضاء محقق ثبت و متداعیین و شهود و خبره میرسد و هرگاه کسی از حضار سواد نداشته باشد در صورت‌ مجلس قید میشود در صورتیکه معاینه محلی و یا عقیده اهل خبره قاطع باشد محقق ثبت میتواند فورا در خود محل حکم دهد.

۴ـ در رد محقق ثبت

ماده بیست و هشتم ـ در موارد مفصله ذیل محقق ثبت باید راسا از رسیدگی امتناع کند و متداعیین نیز می‌توانند او را رد نمایند.
1ـ وقتیکه محقق ثبت نفع شخصی در ادعائیکه اقامه شده است داشته باشد.
2ـ وقتیکه محقق ثبت با یگی [یکی] از متداعیین قرابت نسبی یا سببی تا درجه چهارم داشته باشد.
3ـ وقتیکه محقق ثبت قیم یکی از متداعیین یا کفیل امور او باشد و یا یکی از متداعیین مباشر امور محقق ثبت باشد.
4ـ وقتیکه محقق ثبت یا زوجه او وارث یکی از متداعیین است.
5 ـ وقتیکه محقق ثبت یا یکی از متداعین [متداعیین] یا با اشخاصیکه با او قرابت سببی یا نسبی دارند محاکمه جزائی داشته و یکسال از زمان ختم آن محاکمه نگذشته باشد.
6 ـ در صورتی مابین محقق ثبت و یکی از متداعیین یا عیال او محاکمه حقوقی در محکمه دیگری مطرح باشد.
7 ـ وقتیکه محقق ثبت سابقا در باب ادعائیکه اقامه شده کتبا اظهار عقیده نموده باشد.

ماده بیست و نهم ـ رد محقق ثبت باید موجه باشد و در هر حال رد باید قبل از شروع برسیدگی بعمل آید مگر اینکه علت رد بعدا حادث شود.

ماده سی ام ـ همینکه محقق ثبت اظهارات مدعی رد را صحیح دانست قرار عدم دخالت خود را صادر و دعوی را به محقق ثبت دیگر همان حوزه اگر باشد و الا با رعایت حد نصاب بنزدیکترین محگمه [محکمه] ابتدائی و یا بنزدیک ترین محکمه صلح احاله می‌نماید.

ماده سی و یکم ـ هرکاه [هرگاه] محقق ثبت مورد را از موارد رد تشخیص نداد قرار دخالت خود را صادر و بماهیت دعوی رسیدگی کرده حکم مقتضی می‌دهد و مدعی رد می‌تواند در موقع استیناف از حکم ماهیتی نسبت بقرار مزبور نیز شکایت نماید.

۵ ـ در عدم حضور متداعیین و یا یکی از نها [آنها]

ماده سی و دوم ـ هرکاه [هرگاه] روز جلسة مدعی‌علیه (مستدعی ثبت) حاضر نگردید محقق ثبت میتواند بتقاضای طرف رسیدگی نموده حکم غیابی دهد.
هرکاه [هرگاه] خود مدعی (معترض) حاضر نشد محقق ثبت بتقاضای طرف عرضحال او را ابطال خواهد کرد و در این صورت تجدید عرض حال در خارج مدت شصت روز مقرر فقط در ظرف ده روز پس از ابلاغ قرار ابطال برای یکمرتبه ممکن خواهد بود.

ماده سی و سوم ـ هرکاه [هرگاه] مستدعی ثبت (مدعی ‌علیه) بموجب ماده قبل غیابا محکوم گردید سواد حکم غیابی باید باو ابلاغ شود و محکوم‌علیه غائب میتواند در ظرف 5 روز از تاریخ ابلاغ حکم عرض حال اعتراض داده تجدید رسیدگی بخواهد-
عرضحال اعتراض و رسیدکی [رسیدگی] به آن از مخارج محاکمه معاف نبوده و باید مطابق مقررات ماده 781 و 785 قانون اصول محاکمات حقوقی حق تمبر و خرج حکم دریافت شود.

ماده سی و چهارم (منسوخه 00/00/1309)– بعد از انقضای مدت مذکور در ماده قبل عرض حال اعتراض پذیرفته نخواهد شد و محکوم علیه میتواند بموجب مواد 36 و 37 این نظامنامه عرض حال استیناف بدهد.

ماده سی و پنجم (منسوخه 00/00/1309)– همینکه عرض حال اعتراض بر حکم غیابی در موعد مقرر بمحقق ثبت داده شد محقق ثبت موعد جلسه را معین و بطرفین اطلاع میدهد و اگر در این جلسه نیز مدعی علیه حاضر نشد و ثانیا بموجب حکم غیابی محکوم گردید دیگر عرض حال اعتراض او پذیرفته نخواهد شد ولی میتواند مطابق ماده 37 استینافا شکایت کند.

ماده سی و نهم – در مواردیکه بموجب این نظامنامه پیش بینی نشده است محقق ثبت مکلف است بر طبق مقررات اصول محاکمات حقوقی صلحیه ها رفتار نماید.

6(منسوخه 00/00/1309)- در ابلاغ حکم و استیناف

ماده سی و ششم (منسوخه 00/00/1309)– احکام و قرارهای محقق ثبت بر طبق مقررات اصول محاکمات حقوقی راجع بابلاغ احکام ابلاغ میشود.

ماده سی و هفتم (منسوخه 00/00/1309)– مهلت استیناف از قرار یا احکام محقق ثبت ده روز از تاریخ ابلاغ است.

7(منسوخه 00/00/1309)- مقررات مختلفه

ماده سی و هشتم (منسوخه 00/00/1309)– در مواردی که بموجب این نظامنامه پیش بینی نشده است محقق ثبت مکلف است بر طبق مقررات اصول محاکمات حقوقی صلحیه ها رفتار نماید.

داور – وزارت عدلیه اعظم