برای تأسیس شرکت سهامی عام می بایست مراحل چندین طی گردد که هر مرحله قواعد خاص خود را دربردارد. این مراحل در چهار دوره تهیه مدارک و اسناد اولیه، مرحله پذیره نویسی، و مرحله تشکیل مجمع عمومی مؤسس و سرانجام مرحله ثبت شرکت بررسی می گردند.
مرحله نخست؛ تهیه مدارک و اسناد اولیه برای تاسیس شرکت سهامی عام
نخستین مرحله از تشکیل شرکت سهامی عام آماده نمودن اسناد و مدارکی است که برای دریافت مجوز انتشار اعلامیه پذیره نویسی از مرجع ثبت ضرورت دارد. ماده 6 لایحه اصلاحی این مرحله از تأسیس شرکت را بدین شرح خلاصه می نماید: «برای تأسیس شرکتهای سهامی عام، مؤسسین باید حداقل 20% سرمایه شرکت را خود تعهد کرده و لااقل 35% مبلغ تعهد شده را در حسابی بهنام شرکت در شرف تأسیس نزد یکی از بانکها سپرده، سپس اظهارنامه ای به ضمیمه طرح اساسنامه شرکت و طرح اعلامیه پذیره نویسی سهام که به امضای کلیه مؤسسین رسیده باشد در تهران به اداره ثبت شرکتها و در شهرستانها به دایره ثبت شرکتها و در نقاطی که دایره ثبت شرکتها وجود ندارد به اداره ثبت اسناد و املاک محل، تسلیم و رسید دریافت کنند».
موارد ضروری برای درج در اظهارنامه شرکت سهامی عام
مهمترین و نخستین سند ثبت شرکت اظهارنامه است که در واقع تقاضانامه تأسیس شرکت تلقی می گردد. این سند بایست به امضای همه مؤسسین رسیده و اطلاعات و مشخصات مذکور در ماده 7 لایحه اصلاحی به شرح ذیل در آن قید گردد:
- نام شرکت
- هویت کامل و اقامتگاه مؤسسین
- موضوع شرکت
- مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیرنقد آن به تفکیک
- تعداد سهام با نام و مبلغ اسمی آنها و در صورتی که سهام ممتاز نیز مورد نظر باشد، تعیین تعداد و خصوصیات و امتیازات این گونه سهام
- میزان تعهد هر یک از مؤسسین و مبلغی که پرداخت کردهاند با تعیین شمارهی حساب و نام بانکی که وجوه پرداختی در آن واریز شده است. در مورد آورده غیرنقد، تعیین اوصاف و مشخصات و ارزش آن به نحوی که بتوان از کم و کیف آورده غیرنقد اطلاع حاصل نمود،
- مرکز اصلی شرکت
- مدت شرکت
همانطور که مفاد اظهارنامه نشان میدهد، مشخصات اصلی شرکت و هویت مؤسسین، اطلاعات مورد نظر قانونگذار برای ارائه اظهارنامه است؛ چرا که اظهارنامه صرفا جهت مرجع ثبت شرکتها و نه آگاهی اشخاص ثالث تنظیم میگردد.
موارد ضروری برای درج در اساسنامه شرکت سهامی عام
طرح اساسنامه همانگونه در ماده 8 لایحه اصلاحی به آن اشاره شده، در حقیقت پیشنویس اساسنامه محسوب میشود و تا پیش از تشکیل و ثبت شرکت توسط مجمع عمومی مؤسس قابل تغییر و تعدیل است. طرح اساسنامه میبایست شامل
- نام شرکت
- موضوع شرکت به طور صریح و متقن
- مدت شرکت
- مرکز اصلی شرکت و محل شعب آن اگر تأسیس شعبه مورد نظر باشد
- مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیرنقد آن به تفکیک
- تعداد سهام بینام و با نام و مبلغ اسمی آنها و در صورتی که ایجاد سهام ممتاز مورد نظر باشد، تعیین تعداد و خصوصیات و امتیازات این گونه سهام
- تعیین مبلغ پرداخت شده هر سهم و نحوه مطالبه بقیه مبلغ اسمی هر سهم و مدتی که ظرف آن باید مطالبه شود (که به هر حال از پنج سال تجاوز نخواهد کرد)
- نحوه انتقال سهام با نام
- طریقه تبدیل سهام با نام به سهام بینام و بالعکس
- در صورت پیشبینی امکان صدور اوراق قرضه، ذکر شرایط و ترتیب آن
- شرایط و ترتیب افزایش و کاهش سرمایهی شرکت
- مواقع و ترتیب دعوت مجامع عمومی
- مقررات راجع به حد نصاب لازم جهت تشکیل مجامع عمومی و ترتیب اداره آنها
- طریقه شور و اخذ رأی و اکثریت لازم برای معتبر بودن تصمیمات مجامع عمومی
- تعداد مدیران و طرز انتخاب و مدت مأموریت آنها و نحوه تعیین جانشین برای مدیرانی که فوت یا استعفا میکنند یا محجور یا معزول یا به جهات قانونی ممنوع می گردند
- تعیین وظایف و حدود اختیارات مدیران
- تعداد سهام تضمینی که مدیران باید به صندوق شرکت بسپارند
- قید اینکه شرکت یک بازرس خواهد داشت یا بیشتر و نحوه انتخاب و مدت مأموریت بازرس
- تعیین آغاز و پایان سال مالی شرکت و موعد تنظیم ترازنامه و حساب سود و زیان و تسلیم آن به بازرسان و به مجمع عمومی سالانه
- نحوه انحلال اختیاری شرکت و ترتیب تصفیه امور آن
- نحوه تغییر اساسنامه
- لازم به ذکر است که با توجه به لزوم اخذ مجوز از سازمان بورس مطابق ماده 25 قانون بازار اوراق بهادار 1384، این سازمان مؤسسین را مکلف به پیروی از اساسنامه نمونه خود می نماید.
محتوای ضروری برای درج در اعلامیه پذیره نویسی شرکت سهامی عام
پس از طرح اساسنامه، ماده 9 لایحه اصلاحی، طرح اعلامیه پذیره نویسی را پیشبینی نموده که همان آگهی دعوت از آحاد جامعه جهت پذیره نویسی و سرمایه گذاری در شرکت سهامی عام در شرف تأسیس میباشد. محتوای اعلامیه مذکور به شکل زیر پیشبینی شده است:
- نام شرکت
- موضوع شرکت و نوع فعالیتهایی که شرکت به منظور آن تشکیل می شود
- مرکز اصلی شرکت و شعب آن در صورتی که تأسیس شعبه مورد نظر باشد، ...
- هویت کامل اقامتگاه و شغل مؤسسین، در صورتی که تمام یا بعضی از مؤسسین در امور مربوط به موضوع شرکت یا امور مشابه با آن سوابق یا اطلاعات یا تجاربی داشته باشند ذکر آن به اختصار،
- در صورتی که مؤسسین مزایایی برای خود در نظر گرفته اند تعیین چگونگی و موجبات آن مزایا به تفصیل
- تعیین مقداری از سرمایه که مؤسسین تعهد کرده و مبلغی که پرداخت کرده اند
- ذکر هزینه هایی که مؤسسین تا آن موقع جهت تدارک مقدمات تشکیل شرکت و مطالعاتی که انجام گرفته است پرداخت کرده اند و برآورد هزینه های لازم تا شروع فعالیتهای شرکت
- در صورتی که انجام موضوع شرکت قانونا مستلزم موافقت مراجع خاصی باشد ذکر مشخصات اجازه نامه یا موافقت اصولی آن مراجع
- ذکر حداقل تعداد سهامی که هنگام پذیره نویسی باید توسط پذیره نویس تعهد شود و تعیین مبلغی از آنکه باید مقارن پذیره نویسی نقدا پرداخت گردد
- ذکر شماره و مشخصات حساب بانکی که مبلغ نقدی سهام مورد تعهد باید به آن حساب پرداخت شود و تعیین مهلتی که طی آن اشخاص ذیعلاقه میتوانند برای پذیره نویسی و پرداخت مبلغ نقدی به بانک مراجعه کنند
- تصریح به آنکه اظهارنامه مؤسسین به انضمام طرح اساسنامه برای مراجعه علاقه مندان به مرجع ثبت شرکتها تسلیم شده است
- ذکر نام روزنامهی کثیرالانتشاری که هر گونه دعوت و اطلاعیهی بعدی تا تشکیل مجمع عمومی مؤسس منحصرا در آن منتشر خواهد شد، 15. چگونگی تخصیص سهام به پذیره نویسان».
- با عنایت به مواد 6 تا 9 لایحه اصلاحی قانون تجارت 1347، گام نخست، تهیه اسناد و مدارک اولیه به منظور تأسیس شرکت به این ترتیب برداشته می شود.
مرحله دوم؛ مرحله پذیره نویسی شرکت
این مرحله از تشکیل شرکت سهامی عام در برگیرنده تشریفات و اقداماتی، هم از سوی مؤسسین و هم سایر اشخاص و از جمله پذیره نویسان است. اداره ثبت شرکتها پس از تطبیق مفاد اظهارنامه با مقررات قانونی، اجازه انتشار آن را در جراید می دهد. علاوه بر انتشار طرح پذیرهنویسی در جراید، آگهی مزبور به حکم ماده 11 لایحه اصلاحی 1347 بایستی در بانکی که برای پذیره نویسی تعیین شده در معرض دید افراد قرار گیرد.
مؤسسین در آگهی بایست مهلت زمانی مشخصی را برای پذیره نویسی معین سازند که طی آن اشخاص علاقه مند به پذیره نویسی به بانک مراجعه و برگ تعهد سهام را تکمیل نمایند. پذیره نویسان برگ تعهد سهم را در دو نسخه تکمیل و امضاء نموده و نسخه اول برگ مزبور نزد بانک نگهداری و نسخه دوم آن پس از امضاء و مهر بانک تسلیم پذیره نویس می گردد. به موجب ماده 15 لایحه اصلاحی « امضای ورقه تعهد سهم به خودی خود مستلزم قبول اساسنامه شرکت و تصمیمات مجامع عمومی صاحبان سهام است ».
مرحله سوم؛ مجمع عمومی مؤسس شرکت سهامی عام
مجمع عمومی مؤسس یکی از اجزای ضروری جهت تشکیل شرکت سهامی عام به شمار میرود. اگر چه از ظاهر آن ممکن است اجتماع مؤسسین تلقی گردد و قانونگذار در برخی مقررات به مسامحه آن را مجمع عمومی مؤسسین خوانده است، اما این مجمع از اجتماع هر دو گروه سرمایه گذار، یعنی مؤسسین و پذیره نویسان تشکیل میشود. درواقع عنوان مؤسس برای مجمع مزبور، بدان جهت به کار میرود که نقش تأسیس کننده برای شرکت سهامی را ایفاء می نماید.
پس از پایان مهلت پذیره نویسی، خواه این مهلت تمدید شده یا تمدید نشده باشد، مؤسسین باید به حکم ماده 16 لایحه اصلاحی ظرف یک ماه به پذیره نویسی و تعهدات پذیره نویسان رسیدگی و پس از اطمینان از صحت عملیات پذیره نویسی و اینکه کل سرمایه مقرر برای تشکیل شرکت پذیره نویسی و میزان سرمایه نقدی که نبایستی از %35 کمتر باشد پرداخت شده است، مجمع عمومی مؤسس را دعوت نمایند.
برای رسمیت یافتن جلسه مجمع، حضور اشخاصی که دستکم نیمی از سرمایه شرکت را تعهد نموده اند، ضروری است (ماده 75 لایحه اصلاحی). چنانچه در جلسه نخست این حد نصاب حاصل نگردد، مجمع برای بار دوم دعوت میگردد و اینبار جلسه با حد نصاب دارندگان حداقل یک سوم سرمایه رسمیت می یابد. در صورت عدم حصول این حد نصاب در جلسه دوم، قانونگذار دعوت از مجمع را برای بار سوم با همان حد نصاب تشکیل جلسه دوم، تجویز نموده است. در صورتی که جلسه مجمع در دعوت نوبت سوم به علت نرسیدن به حد نصاب قانونی، تشکیل نگردد، به معنای آن خواهد بود که سرمایه گذاران تمایلی به تشکیل شرکت ندارند. اما در صورتی که مجمع در هر یک از دعوتهای اول تا سوم رسمیت یابد، به موجب ماده 75 لایحه اصلاحی «کلیه تصمیمات باید به اکثریت دو سوم آراء حاضرین اتخاذ شود».
وظایف و اختیارات مجمع عمومی مؤسسین سهامی عام
مجمع عمومی مؤسسین وظایف و اختیاراتی که در ماده 74 لایحه اصلاحی مقرر شده، به شرح ذیل دارد:
رسیدگی به گزارش مؤسسین و تصمیم گیری نسبت به آن و احراز اینکه پذیره نویسی به درستی انجام پذیرفته و مبالغ لازم پرداخت شده است. گزارش مؤسسین باید حداقل 5 روز پیش از تشکیل مجمع در محل تشکیل آن جهت ملاحظه پذیره نویسان آماده باشد
- تصویب طرح اساسنامه و در صورت لزوم اصلاح و نهایی ساختن آن
- انتخاب اولین گروه مدیران و بازرس یا بازرسان شرکت
- تعیین روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی های شرکت تا تشکیل نخستین مجمع عمومی عادی در آن منتشر میگردد
علاوه بر وظایف یاد شده، مجمع عمومی مؤسس باید به دو موضوع بسیار مهم یعنی رسیدگی به مزایای مطالبه شده از سوی مؤسسین مطابق بند 7 ماده 9 لایحه اصلاحی ناظر به اعلامیه پذیره نویسی و نیز آورده ای غیرنقدی مؤسسین بپردازد، البته در صورتی که چنین امتیازی مطالبه و یا آورده غیرنقدی موجود باشد. این نکته را بایست خاطر نشان کرد که مؤسسین در موردی که تصمیم گیری راجع به مزایای مورد مطالبه یا ارزیابی آورده غیرنقد ایشان است، از رأی دادن منع شده اند(ماده 77 لایحه اصلاحی).
مرحله چهارم؛ ثبت شرکت سهامی عام
پس از تشکیل مجمع عمومی مؤسس و اتخاذ تصمیمات منطبق با وظایف آن، مدارک و صورتجلسه مجمع به مرجع ثبت شرکتها تسلیم خواهد شد. ماده 18 لایحه اصلاحی این مرحله را بدین شرح توصیف نموده است: « اساسنامه ای که به تصویب مجمع عمومی مؤسس رسیده به ضمیمه صورتجلسه مجمع و اعلامیه قبولی مدیران و بازرسان جهت ثبت شرکت به مرجع ثبت شرکتها تسلیم خواهد شد». معمولا مراجعه به اداره ثبت شرکتها و پیگیری کار ثبت شرکت با هیئت مدیره منتخب مجمع مؤسس و یا نمایندگان تعیین شده در مجمع یاد شده برای این منظور است. لکن با توجه به آنکه در صورت عدم ثبت شرکت، هزینه های معموله بر عهده مؤسسین است و مسئولیت ایشان در ایراد خسارت ناشی از اقدامات و تصمیمات آنها تضامنی است، در هر حال ثبت شرکت را باید متوجه مؤسسین نمود.