آئین نامه حفاظتی حمل دستی بار
مصوب 1389,03,05
هدف:
هدف از تدوین این آیین نامه ایمن سازی محیط کار و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی و پیشگیری از حوادث و بیماریهای ناشی از کار و ارتقای سطح بهره وری در کلیه کارگاههائی که حمل دستی بار و فرایندهای مرتبط با آن که به هر نحو ممکن انجام می گیرد می باشد.
دامنه شمول :
این آیین نامه در کلیه کارگاههای مشمول ماده 85 قانون کار جمهوری اسلامی ایران لازم الاجراست.
فصل اول : تعاریف
حمل دستی بار:
انتقال و جابجائی بار توسط دست و دیگر بخش های بدن که همراه بالا بردن، پایین آوردن ، کشیدن ، هل دادن، نگه داشتن ،چرخاندن و یا ترکیبی از موارد فوق می باشد.
ارگونومی:
علم اصلاح و بهینه سازی محیط ، شاغل و تجهیزات به گونه ای که متناسب با محدودیت ها و قابلیت های انسان باشد.
بار متعارف:
باری است که با توجه به شکل ، اندازه، ابعاد ، نوع ، وزن و درجه حرارت آن، کارگری که دارای شرایط جسمانی مناسب باشد بتواند آن را به راحتی بلند یا حمل نماید.
بار سنگین:
باری است که وزن آن از حد مجاز بیشتر می باشد.
ایستگاه کار:
محلی است که کارگر درآن به کمک تجهیزات و وسایل کار به فعالیت مربوط به خود مشغول است .
فیزیولوژی کار:
شاخه ای از علم ارگونومی است که در آن قابلیت و توانمندی افراد در انجام فعالیت های جسمانی سنجیده می شود.
بارهای بد دست:
بارهایی هستند که مچ دست برای نگهداشتن آن می بایست تا 90 درجه خم شود و یا به دست خوب جفت نمی شوند و دارای جای دست مناسب نیستند و یا بارهایی که لبه های سخت و تیز و یا بزرگ دارند و یا بارهایی که از طریق کیسه نرم از وسط خم می شوند.
کارگر نوجوان:
کارگری است که سنش مطابق قانون کار بین 15 تا 18 سال تمام باشد.
فصل دوم : مقررات عمومی
ماده 1- حمل دستی بار به صورت انفرادی در موارد ذیل ممنوع است:
الف) برای نوع کاری که انجام می گیرد سنگین باشد.
ب) در جایی بسیار بلند یا کوتاه ( خارج از حدود بین ران پا و شانه ) قرار گرفته باشد به گونه ای که امکان بلند کردن ایمن آن وجود نداشته باشد.
ج) بسیار بزرگ ، حجیم و یا دارای شکلی بوده که امکان دسترسی به آن مشکل باشد و یا جلوی دید شخص را بگیرد.
د) مرطوب، لغزنده و یا دارای لبه های تیز بوده به طوریکه گرفتن آن مشکل باشد.
هـ) بی ثبات بوده و مرکز ثقل آن به دلیل حرکت محتویات آن تغییر نماید.
ماده 2- حمل دستی بار در صورت وجود شرایط نامناسب جوی، محیطی و کارگاهی که احتمال بروز حوادث و بیماریهای ناشی از کار می رود، ممنوع است.
ماده 3- کارگرانی که در فرایند شغلی خود به طور پیوسته یا ناپیوسته حمل دستی بار را انجام می دهند بایستی علاوه بر برخورداری از سلامت جسمی ، روحی و روانی متناسب با نوع کار از نظر شرایط جسمانی نظیر قد و وزن و جنسیت نیز متناسب با وظیفه محوله باشند.
تبصره- بکارگیری کارگران مذکور منوط به انجام معاینات بدو استخدام و دوره ای به ویژه از نظر آسیب های اسکلتی – عضلانی مطابق قوانین کار و تأمین اجتماعی می باشد.
ماده 4- حمل دستی بار در صورتی مجاز است که امکان استفاده از وسایل یا تجهیزات مکانیکی مناسب و یا اصلاح شرایط کارگاهی نظیر چیدمان دستگاهها و تجهیزات و ایستگاههای کاری مقدور نباشد.
ماده 5- کارفرما مکلف است تدابیر لازم جهت ارزیابی چگونگی وضعیت حمل دستی بار در کارگاه و شناسائی خطرات مربوطه را اتخاذ نموده و با استفاده از راهکارهای فنی – مهندسی و علمی به اصلاح وضعیت حمل دستی بار از نظر ارگونومی و ایمنی مبادرت نماید.
ماده 6- در حین حمل دستی بار انجام اعمال نا ایمن مانند شوخی کردن دویدن ، پریدن ، پرتاب نمودن و نیز کلیه اعمالی که مغایر اصول ایمنی و بهداشتی باشد ممنوع است.
ماده 7- کارفرما مکلف است وسایل حفاظت فردی متناسب با حمل دستی بار را برای کارگران مربوطه فراهم نماید.
ماده 8- کارگران موظفند به کلیه دستورالعمل ها و توصیه های بهداشتی و ایمنی در زمینه حمل دستی بار که از طرف کارفرما و مراجع ذیصلاح ارائه می گردد عمل نموده و از وسایل حفاظت فردی که توسط کارفرما بدین منظور تهیه شده استفاده نمایند.
فصل سوم : مقررات اختصاصی
ماده 9- کارفرما مکلف است ضمن تعلیم روشهای صحیح و مناسب حمل دستی بار، کارگران خود را از خطرات احتمالی آگاه نموده و نظارت های لازم را در این زمینه ها اعمال نماید.
ماده 10- در مواردی که کارگر مجبور به انجام فعالیت های خارج از حد توان فیزیولوژیکی باشد، کارفرما ملکف است با اعمال تمهیداتی مانند چرخش کار، زمان استراحت و طراحی ایستگاههای کار بسته بندی مناسب و رعایت اصول انبارداری نسبت به حذف یا کاهش آسیب های ناشی از حمل دستی بار اقدام نماید.
تبصره - برای محاسبه حد توان فیزیولوژیکی می بایستی از فرمول مندرج در ضمیمه شماره 3 استفاده شود.
ماده 11- کارفرما مکلف است دستگیره های متناسب با نوع بار برای گرفتن بسته ها و بارهای بد دست تعبیه نماید.
ماده 12- در فعالیت بلند کردن بار میزان مجاز بار برای کارگران مرد با گروه سنی 50 -19 سال باید از روش محاسباتی مندرج در ضمیمه شماره 4 استفاده شود.
تبصره 1- میزان مجاز بلند کردن بار برای کارگران نوجوان و مرد بالای 50 سال هفتاد و پنج درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می باشد.
تبصره 2- میزان مجاز بلند کردن بار برای کارگران زن با گروه سنی 50 -19 سال هفتاد درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می باشد.
تبصره 3- میزان مجاز بلند کردن بار برای کارگران نوجوان و وزن بالای 50 سال 45 درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می باشد.
ماده 13- نیروهای وارده به منظور کشیدن و هل دادن بار در حالت افقی و عمودی نباید از مقدار مندرج در جدول 1و 2 ضمیمه تجاوز نماید.
ماده 14- حداکثر وزن بلند کردن بار در کارهای نشسته برای مردان و زنان نباید به ترتیب از 5 و 3 کیلو گرم بیشتر باشد.
فصل چهارم : مقررات متفرقه
ماده 15- در فعالیت های حمل و جابجایی بار در شرایط بهینه که به صورت یک نفره انجام می گیرد حداکثر بار مجاز به تفکیک گروه سنی و جنس کارگران باید مطابق جدول زیر باشد:
جنس | میزان مجاز بر حسب کیلوگرم به تفکیک گروه سنی | |
کارگر نوجوان و بالای 50 سال | 50 -19 سال | |
مرد | 18 کیلوگرم | 23 کیلوگرم |
زن | 10 کیلوگرم | 16 کیلوگرم |
تبصره 1- در اوزان بالاتر از حد مجاز ، حمل و جابجایی بار باید توسط وسایل مکانیکی مناسب و یا چند نفره صورت پذیرد.
تبصره 2- در صورتی که حمل و جابجایی بار در شرایط بهینه ( با توجه به فاکتورهای مدت زمان حمل بار، فرکانس حمل بار، شرایط محیط کار و وضعیت بدن حین کار) امکان پذیر نباشد مقادیر جدول فوق مطابق استانداردها و مقررات موجود تعدیل خواهد شد.
ماده 16- حمل و جابجایی بار برای زنان در طول مدت بارداری و همچنین ده هفته پس از زایمان ممنوع می باشد.
ماده 17- جهت حمل دستی مواد سمی و شیمیایی که مواجهه پوستی یا استنشاقی یا گوارشی با آن منجر به ایجاد آسیب مسمومیت می گردد استفاده از ظروف یا محفظه های مقاوم در بسته و محصور که امکان مواجه با مواد مذکور وجود نداشته و دارای برچسب حاوی مشخصات ماده شیمیایی یا سمی مورد نظر باشد الزامی است.
ماده 18- مسئولیت رعایت مقررات این آیین نامه بر عهده کارفرمای کارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه یا بیماری ناشی از کارفرما به الزامات قانونی مطابق مواد 175 و 176 قانون کار عمل شده و نامبرده مکلف به جبران خسارت وارده به زیان دیدگان می باشد.
این آیین نامه مشتمل بر 4 فصل و 18 ماده و 7 تبصره به استناد مواد 85 و 91 قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 28 /10 /1388 شورای عالی محافظت فنی تدوین و در تاریخ 5 /3 /1389 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.
بدیهی است از زمان لازم الاجراشدن آن ، آیین نامه مربوط به حمل بار با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگران زن و نوجوانان موضوع مواد 75 و 83 قانون کار که در تاریخ 11/ 1 /1370 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده ، فاقد اعتبار می باشد.
جدول 1
میزان حداکثر نیروی مجاز شده در مورد کشیدن و هل دادن بار در راستای افقی | ||
وضعیت بدن | نیروهایی که نباید از آن تجاوز نمود ( برحسب کیلوگرم نیرو) | مثال هایی از نوع کار |
الف: وضعیت ایستاده 1- تمام بدن در کار دخالت دارد | 23 کیلوگرم نیرو | حمل بار با فرغون |
2- عضلات اصلی دست و شانه دخالت دارند و دست ها کاملاً کشیده شده اند | 11 کیلوگرم نیرو | خم شدن بر روی یک مانع برای حرکت دادن یک شیئی یا هل دادن یک شیئی در ارتفاع بالاتر از شانه |
ب: زانو زدن | 19 کیلوگرم نیرو | برداشتن یا جابجا نمودن یا قطعه از دستگاه هنگام تعمیر و نگهداری جابجا نمودن اشیا در محیط های کاری سربسته نظیر تونل ها یا کاناهای بزرگ |
ج: در حالت نشسته | 12 کیلوگرم نیرو | کار کردن با یک اهرم عمودی نظیر دستگیره های کنترل ماشین آلات سنگین برداشتن و گذاشتن سینی ها و یا محصول برروی نوار نقاله |
جدول 2
محدوده های بالایی توصیه شده نیرو در مورد کشیدن و هل دادن بار در راستای عمودی | ||
شرایط | محدوده بالایی نیرو ( برحسب کیلوگرم) | مثال هایی از نوع کار |
کشیدن اجسام به سمت پائین ، در ارتفاع بالای سر | 55 کیلوگرم نیرو 20 کیلوگرم نیرو | کارکردن با سیستم کنترل ، گرفتن قلاب نظیر دستگیره ایمنی یا کنترل دستی. بکار انداختن یک جرثقیل زنجیری، گیره های برقی ، سطح گیره قطری کمتر از5 سانتی متر داشته باشد. |
کشیدن به سمت پائین تا ارتفاع شانه | 23 کیلوگرم نیرو | بکارانداختن کنترل، گرفتن قلاب |
کشیدن به سمت بالا cm 25 ( IN 10) بالای سطح زمین ارتفاع آرنج ارتفاع شانه | 22 کیلوگرم نیرو 15 کیلوگرم نیرو 5 /7 کیلوگرم نیرو | بلند کردن یک شئی با یک دست بلند کردن در یا درپوش |
شرایط | محدوده بالایی نیرو ( بر حسب کیلوگرم) | مثال هایی از نوع کار |
فشار دادن به سمت پائین تا ارتفاع آرنج | 29 کیلوگرم نیرو | بسته بندی کردن ، باربندی ، مهر و موم کردن بسته ها |
فشار دادن به سمت بالا تا ارتفاع شانه | 20 کیلوگرم نیرو | بلند کردن یک گوشه یا انتهای شیئی نظیر یک لوله یا تیرآهن ، بلند کردن یک شیئی تا قسمت بالای قفسه |
ضمیمه شماره 3
ظرفیت کار جسمانی ( PWC)
حداکثر میزان مصرف انرژی است که فرد می تواند با این میزان مصارف انرژی به انجام فعالیت های شغلی 8 ساعته خود پرداخته و دچار صدمات جسمانی نگردد.
PWC ( ظرفیت کار جسمانی ) از طریق فرمول زیر به دست می آید:
در فرمول فوق t زمان فعالیت برحسب دقیقه می باشد.
AC= حداکثر قابلیت هر فرد در مصرف اکسیژن می باشد که تحت عنوان توان هوازی شناخته می شود و برحسب لیتر در دقیقه بیان می شود، برای تعیین AC مراحل زیر را طی می کنیم :
با دادن مقدار کار مشخص به فرد از طریق یکی از روش ها از جمله تست دوچرخه ارگومتر، تست نوار نقاله یا تست پله ، نتایج ضربان قلب ( HR ) و حجم اکسیژن مصرفی را در چهار مرحله قرائت می کنیم و سپس با استفاده از مختصات بدست آمده رابطه خطی بین ضربان قلب و میزان اکسیژن مصرفی بدست می آید و سپس ماکزیمم ضربان قلب فرد را از طریق فرمول زیر بدست می آوریم:
( سن * 63 /0 ) - 210=HR ماکزیمم
حال با جایگذاری مقدار ماکزیمم ضربان قلب در فرمول خط فوق مقدار AC بدست می آید.
ضمیمه شماره 4
روش محاسباتی جهت تجزیه و تحلیل عمل بلند کردن بار
شرکت / کارخانه : ارزیاب:
شغل: تاریخ :
1) وزن شی ء مورد نظر را یادداشت کنید:
وزن بار شده برحسب کیلوگرم:
2) یکی از عددهای موجود در مستطیل های زیر را که با موقعیت دست فرد در زمانیکه وی شروع به بلند کردن یا پایین آوردن اشیاء ( بار ) می کند ، مطابقت دارد انتخاب نمائید.
کیلوگرم | کیلوگرم | کیلوگرم | محدوده حرکت بار |
12 | 18 | 29 | بالای شانه |
18 | 22 | 31 | کمر تا شانه |
18 | 27 | 40 | زانو تا کمر |
15 | 22 | 31 | زیر زانو |
30 | 17 | 0 | موقعیت دست فرد ( برحسب سانتیمتر) |
بازشده | متوسط | نزدیک | |
چند بار در هر دقیقه بلند می شود | چند ساعت طی روز | ||
1ساعت یا کمتر | 1 تا 2 ساعت | 2 ساعت بیشتر | |
یک بار بلند کردن بین 2 تا 5 دقیقه | 1 | 95 /0 | 85 /0 |
یکبار بلند کردن در هردقیقه | 95 /0 | 9 /0 | 75 /0 |
2 تا 3 بار بلند کردن در هر دقیقه | 9 /0 | 85 /0 | 65 /0 |
4 تا 5 بار بلند کردن در هر دقیقه | 85 /0 | 7 /0 | 45 /0 |
6 تا 7 بار بلند کردن در هر دقیقه | 75 /0 | 5 /0 | 25 /0 |
8 تا 9 بار بلند کردن در هر دقیقه | 6 /0 | 35 /0 | 15 /0 |
بیش از 10 بار بلند کردن درهر دقیقه | 3 /0 | 2 /0 | 0 /0 |