در میان شرکت­های موجود ذیل ماده 20 ق.ت، شرکت سهامی تنها شرکتی است که در آن مقررات ناظر به فعالیت، اداره و نظارت بر عملکرد شرکت و مدیران آن علی­رغم برخی کاستی­ ها، با وسواس و دقت پیش­بینی شده است. شرکت سهامی شرکتی است که حداقل از سه نفر تشکیل و در آن سرمایه به سهام مساوی تقسیم می­شود و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن­هاست (ماده­ 1 لایحه اصلاحی 1347). با این حال شرکت­های سهامی به دو نوع، شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص تقسیم می­ شوند. شرکت­هایی که مؤسسان آن­ها قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تأمین می­کنند «سهامی عام» و شرکت­هایی که تمام سرمایه آن­ها در موقع تأسیس منحصرا به وسیله مؤسسان تأمین می­ گردد «سهامی خاص» نامیده می­ شود (ماده 4 لایحه اصلاحی 1347). برخی قوانین شرکت­های سهامی خاص اگرچه با شرکت­های سهامی عام مشترک می­باشد اما وجوه تمایز و ویژگی­های بخصوصی نسبت به شرکت­های سهامی خاص در لایحه اصلاحی مقرر شده است که در ذیل به آن پرداخته خواهد شد.

پذیره نویسی در شرکتهای سهامی عام و خاص

بنیادی­ ترین وجه تمایز شرکت­های سهامی خاص از عام، امکان پذیره ­نویسی و یا پذیرش عمومی سرمایه از راه پذیره ­نویسی در شرکت سهامی عام و ممنوعیت بهره ­گیری از این راهکار در شرکت سهامی خاص است. در نتیجه در هنگام تأسیس شرکت سهامی خاص، مؤسسین شرکت می­بایست سرمایه اولیه شرکت را تأمین نمایند  و مطابق با مقررات ثبت شرکت­ها، حداقل 35% سرمایه اولیه شرکت را نزد بانک تودیع نمایند.

عدم لزوم تشکیل مجمع عمومی مؤسس در شرکت سهامی خاص

 مجامع عمومی در شرکت­های سهامی در ماده 73 لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب  1347  تحت سه عنوان مؤسس، عادی و فوق ­العاده دسته ­بندی شده ­اند. در ماده­  82  همان قانون شرکت­های سهامی خاص از تکلیف تشکیل مجمع عمومی مؤسس معاف شده ­اند. اما چنین معافیتی به معنای ممنوعیت نیست بلکه مؤسسین شرکت سهامی خاص در تشکیل یا عدم تشکیل مجمع عمومی مورد بحث آزادی و اختیار دارند. با وجود آنکه ورود به روند تشریفات طولانی و پر هزینه­ تشکیل مجمع عمومی مؤسس در شرکت سهامی خاص، فاقد توجیه حقوقی و اقتصادی است، با این حال و با فرض تمایل به تحمل چنین روندی از سوی مؤسسین شرکت سهامی خاص، ایشان از لزوم رعایت حکم ماده­ 20 لایحه اصلاحی 1347 معاف نیستند.

شرایط و مدارک لازم برای تاسیس شرکت سهامی خاص

برای تاسیس شرکت سهامی خاص تسلیم اظهارنامه،صورتجلسه و اساسنامه به شرح زیر به مرجع ثبت شرکتها ضرورت دارد:

 1- اساسنامه شرکت که باید به امضاء کلیه سهامداران رسیده باشد

2- اظهارنامه مشعر بر تعهد کلیه سهام و گواهی­نامه­ بانکی حاکی از تأدیه قسمت نقدی آن که نباید کم­تر از 35% کل سهام باشد. اظهارنامه مذکور باید به امضای کلیه سهامداران رسیده باشد. هرگاه تمام یا قسمتی از سرمایه به صورت غیرنقد باشد، باید تمام آن تأدیه گردیده و صورت تقویم آن به تفکیک در اظهارنامه منعکس شده باشد و در صورتی که سهام ممتازه وجود داشته باشد باید شرح امتیازات و موجبات آن در اظهارنامه منعکس شده باشد

3- انتخاب اولین مدیران و بازرس یا بازرسان شرکت که باید در صورت جلسه­ ای قید و به امضای کلیه سهامداران رسیده باشد

4- قبول سمت مدیریت و بازرسی به صورت مکتوب

5- ذکر نام روزنامه کثیرالانتشاری که هر گونه آگهی راجع به شرکت تا تشکیل اولین مجمع عمومی عادی در آن منتشر خواهد شد.

میزان سرمایه لازم برای تشکیل شرکت سهامی خاص

به موجب ماده 5 لایحه اصلاحی قانون تجارت 1347، « سرمایه شرکت­های سهامی عام از پنج میلیون ریال و سرمایه شرکت­های سهامی خاص از یک میلیون ریال نباید کم­تر باشد ». می­بایست اشاره کرد که حداقل سرمایه مذکور در ماده فوق، پس از تأسیس نباید از میزان مقرر کم­تر گردد.

تعداد سهامداران شرکت سهامی خاص

مطابق ماده­ 3 لایحه اصلاحی قانون تجارت 1347 «در شرکت سهامی تعداد شرکا نباید از سه نفر کم­تر باشد». ماده 107 لایحه نیز مقرر می­ کند « شرکت سهامی به وسیله­ هیأت مدیره­ای که از بین صاحبان سهام انتخاب شده ...  . عده­ اعضای هیأت مدیره در شرکت­های سهامی عام نباید از پنج نفر کم­تر باشد ». لایحه اصلاحی به صراحت تفکیکی میان تعداد سهامداران اولیه شرکت سهامی عام و خاص قائل نشده است ولیکن با  دقت در منطق دو ماده فوق می ­توان به این نتیجه نائل شد که حداقل تعداد سهامداران در شرکت­های سهامی عام مطابق با ماده 107 لایحه اصلاحی 5 نفر و شرکت سهامی خاص 3 نفر می باشد.