در این مبحث به یکی از ادله اثبات دعوی، یعنی شهادت شهود یا گواهی گواهان پرداخته می شود. 

مادۀ 174 قانون مجازات اسلامی شهادت را این چنین تعریف می­ کند: "شهادت عبارت است از اخبارِ دادن شخصی -غیر از طرفین دعوا- به وقوع یا عدم وقوعِ جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضایی". از ماده دریافت می‌شود که شاهد (شهادت دهنده)، از دیده ها و شنیده های خود خبر می­ دهد بدون آنکه قضاوت کند. مثلاً شاهد فقط بیان می­ کند که «متهم این جمله را گفته است» و نمی­ گوید که عمل یا گفته متهم جرم است یا نیست بلکه فقط واقعیتی را که درک کرده، بیان می­ کند.

شهادت می­ تواند به شیوه های مختلفی انجام شود؛

 اول: مستقیم است؛ بدین معنا که شاهد چیزی را گواهی می ­دهد که بدون واسطه و مستقیم دیده (یا شنیده) است.

دوم: شهادت بر شهادت، یا شهادت غیرمستقیم؛ بدین معنا که شاهد، خودش چیزی را ندیده و حس نکرده است بلکه دیده‌ها و شنیده‌های شخص دیگری را بازگو می‌نماید که او بر آن امر مستقیماً شاهد بوده است. مانند اینکه شخصی بگوید: آقای الف به من گفت "توهین کردن آقای ب به خانوم ج را شنیده است".

مادۀ 1320 قانون مدنی این نوع شهادت را تعدیل (معتدل کردن) نموده، به موجب این ماده؛ شهادتِ بر شهادت، در صورتی مسموع است که شاهد اصلی وفات یافته یا به واسطۀ مانعِ دیگری (مثل بیماری و سفر و حبس و غیره) نتواند حاضر شود. لازم به ذکر است که شهادت بر شهادت در جرایم تعزیری و حدود پذیرفته نمی شود اما جرایم موجب پرداخت دیه، قصاص و ضرر و زیان ناشی از جرم را شامل می شود. 

سوال: در صورت عدم تمایلِ شاهد اصلی به حضور در دادگاه آیا شهادتِ بر شهادت مسموع است یا خیر؟

به موجب مادۀ 244 قانون آیین دادرسی مدنی «درصورت معذور بودن گواه از حضورِ در دادگاه و همچنین در مواردی که دادگاه مقتضی بداند می ­تواند گواهیِ گواه را در منزل یا محل کار او یا در محل دعوا توسط یکی از قضات دادگاه استماع کند». پس مشخص می­ شود تنها درصورت بروز مانعِ غیر قابل رفع (موت شاهد اصلی)، شهادتِ بر شهادت مسموع خواهد بود.

سوم: تحقیقات محلی، نوعی دیگر از شهادت مطلعین می باشد اما درجه اثبات آن، پایین تر از ادله اثبات دعوا می باشد و بعنوان اماره قضایی می تواند موجب علم قاضی در تحقق جرم یا پذیرش یا رد دعوا خواهان شود. در واقع اظهارات مطلعین در تحقیقات محلی اخذ شده و به منظور مداقه در ادعاهای طرفین در اختیار بازپرس یا دادرسی دادگاه قرار می گیرد. 

سوال: باتوجه به اینکه شهادت، یکی از دلائل اثبات دعوی است آیا قاضی مجبور است بر طبق اظهارات شاهد رأی مقتضی صادر کند؟

درمادۀ 175 به بعد قانون مجازات اسلامی شرایط شاهدِ شرعی بیان شده که او را از شاهد عادی جدا می­ کند. درصورتی که هم شاهد شرعی باشد و هم اینکه نصاب مقرر در مادۀ 230 قانون آیین دادرسی مدنی رعایت شده باشد قاضی باید برطبق اظهارات شاهد رأی صادر کند. اما اگر شاهد، شرایط شاهد شرعی را نداشت یا به نصاب مقرر نرسید قاضی تکلیفی ندارد که طبق شهادت رأی صادر کند و ارزش این شهادت در حد اماره قضایی است. اعتبار و قوتِ اماره در حدی است که برای قاضی ایجاد ظن می ­کند.